شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ محمد مهدی عنایت‌پور: محرم برای هرکس به یک شکل شروع می‌شود، عده‌ای بر طبل و سنج می‌کوبند و ساز عاشقی کوک می‌کنند، عده‌ای علم و کتل می‌آورند و دسته عزاداری راه می‌اندازند، عده‌ای به تکایا و مجالس مذهبی می‌روند و سینه می‌زنند و صفا می‌کنند اما در این میان کسانی هم هستند که شور و شعور را با هم گره می‌زنند و با خواندن و دیدن و شنیدن به سوگ واقعه عاشورا می‌نشینند. 

واقعه‌ای که به عنوان یکی از تراژیک‌ترین حوادث تاریخ بشری یاد می‌شود و در طول سالیانی که از آن روز می‌گذرد، کم نبوده آثاری که در رثای قیام ثارالله متولد شده‌اند و در دالان تاریخ زنده مانده‌اند.

آثاری که فارق از ملیت و نیت و دیانت خالقانش بواسطه هم‌نفسی با یک واقعه جاودانه، هم ماندگار شده‌اند، هم به دل نشسته‌اند و هم ما را با محرم و عاشورا و کربلا گره می‌زنند.

حالا در چند قدم مانده به روز واقعه به سراغ ده شخصیت و فعال فرهنگی، هنری و رسانه‌ای قم رفتیم و از آنها خواستیم که سه اثر عاشورایی را برای این پرونده محرمی به ما معرفی کنند.

این ده تن از چهره‌های فرهیخته خانواده فرهنگ و هنر قم هستند و در بین آنها از نوازنده و شاعر و روزنامه‌نگار تا نمایشنامه‌نویس و فیلمساز و مستندساز جای دارند، پیشنهادات هم از رمان و شعر گرفته تا پادکست و فیلم و مستند موسیقی متنوع شده است.

*سید مهدی میرغیاثی، فیلمساز و مدرس دانشگاه

*کتاب «حماسه حسینی» اثر شهید مرتضی مطهری از انتشارات «صدرا»: این اثر مشتمل بر سخنرانی‌ها و یادداشت‌های شهید مطهری درباره واقعه کربلاست، به‌ویژه تحریف‌هایی که در نقل اخبار آن روی داده است.

*دراما پادکست صوتی «مقتل آب» به کارگردانی سید صدرا میر‌ه‌ای از مؤسسه «یم»: در این اثر صوتی بدیع که در چهل قسمت به همت هنرمندان قمی تولید شده است، آب حکایت حسرتی بزرگ را بیان می‌کند. واقعه و مضمونی که بارها از زبان آب بیان می‌شود و آن هم حسرت و عدم توانایی این شخصیت در یاری به حضرت اباعبدالله الحسین(ع) در واقعۀ کربلاست. آب، در دوردستِ عظمتی قرار می‌گیرد که تمام موجودات در برابر او ناچیزند.

*مثنوی «تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما» سروده علی معلم دامغانی: «روزی که در جام شفق مُل کرد خورشید/ بر خشک‌چوب نیزه‌ها گُل کرد خورشید» از شعرهایی است که در ایام محرم به دل مخاطب می‌نشیند. چندین بیت این شعر را استاد حسام‌الدین سراج در دهه شصت بازخوانی کرده که حس و حال بسیار زیبایی دارد: «از پا حسین افتاد و ما بر پای بودیم، زینب اسیری رفت و ما بر جای بودیم…»

*مریم راهی، نویسنده و مترجم

*کتاب عاشورا» نوشته «علی صفایی حائری» از انتشارات «لیلهالقدر»: مطالعه این کتاب ۸۸ صفحه‌ای را که فقط یک ساعت یا حتی کمتر طول می‌کشد، به کسانی توصیه می‌کنم که مطالعه چندانی درباره امام حسین(ع) و کربلا و عاشورا ندارند. کتاب عاشورا می‌تواند مقدمه‌ای ساده، کم‌حجم و مفید باشد برای شروع یک سیر مطالعاتی گسترده. علی صفایی حائری با ذکر نکاتی ظریف و اساسی، سعی کرده علت سفر امام حسین از مدینه به سمت کوفه را برای خواننده توضیح بدهد. بی‌شک کسی که این کتاب را بخواند، مشتاق می‌شود برای خواندن کتاب‌های دیگر.

*کتاب «آینه در کربلاست» نوشته «محمدرضا سنگری» از انتشارات «قدیانی»: نویسنده نام‌آشنای این کتاب تلاش کرده تا جایی که امکان دارد جزئیات کربلا و واقعه عاشورا را از مدت‌ها پیش از این واقعه تا روز واقعه و بعد از آن را برای خواننده توضیح دهد. طوری که در پایان این کتاب ۸۰۰ صفحه‌ای نقطه کور یا نکته مجهولی درباره حرکت امام حسین از مدینه به طرف کوفه، برای‌ خواننده باقی نمی‌ماند. نویسنده از تمام وقایع، فهرستی شسته‌رُفته تهیه کرده است و بدون پرداختن به کوچکترین حواشی، اصل و اساس مطلب را در اختیار خواننده قرار داده است.

*کتاب «رحمت واسعه» نوشته «آیت‌الله العظمی محمدتقی بهجت» از مؤسسه فرهنگی هنری «بهجت»: این کتاب در ۳۵۰ صفحه، علاوه بر اینکه اطلاعاتی از کنار و گوشه کربلا و عاشورا به خواننده می‌دهد، با زبانی شیرین و موجز، احساسات او را درگیر می‌کند. این‌طور که حرفش را از اساس بندگی شروع می‌کند، به عشق به امام حسین(ع) می‌رسد، در بیابان‌های متصل به کربلا قدم می‌زند، کنار خیمه‌ها توقف می‌کند، به خصایص امام حسین(ع) می‌پردازد، کمی از عبرت‌های این واقعه می‌گوید و در پایان می‌رسد به آداب زیارت اباعبدالله و پا می‌گذارد به مجالس روضه.

امیرحسن حاجی ابراهیمی، نوازنده و مدرس موسیقی

*قطعه موسیقی «نی‌نوا» اثر «حسین علیزاده»: «نی‌‌نوا» یکی از شاهکارهای استاد علیزاده است که به قول مرحوم علی مرادخانی باید آن را حسین می ساخت. «نی‌نوا» سمبل مقاومت و عشق است. جالب اینکه حسین علیزاده متولد روز عاشوراست و به همین دلیل مادرش نام او را حسین گذاشت.  

*سمفونی «نوحه خوان» اثر علی رهبری: «نوحه خوان» را علی رهبری، آهنگساز و رهبر ارکستر شناخته‌شده ایرانی در دنیا در سن ۲۲ سالگی ساخت و به مشهورترین اثر عاشورایی در موسیقی کلاسیک جهان تبدیل شد. او بیش از ۱۲۰ ارکستر جهان را رهبری کرده و بزرگترین ارکسترهای دنیا چوب رهبری او را تجربه کرده‌اند.

*سمفونی «شب عاشورا» اثر لوریس چکناوریان: این اثر که با عنوان «مکن ای صبح طلوع» در شبکه‌های اجتماعی دست به دست و دیده می‌شود، نشان از دلدادگی این هنرمند هم‌وطن ارمنی است که بارها از عشق و علاقه و ارادت و توسل به امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) گفته است.

*سیده لیلا موسوی، گوینده و هنرمند تئاتر

*کتاب «پدر، عشق و پسر» نوشته «سید مهدی شجاعی» از انتشارات «نیستان»: یک روضۀ مکتوب و شاعرانه از زبان عقاب اسب علیِ اکبر(ع) برای مادرش لیلا که به روایتی در کربلا حضور نداشت. این کتاب یک عاشقانۀ زیبا میان پدر و پسرِ ارشدش است. بخشی از کتاب که به زره پوشیِ علیِ اکبر می‌پردازد، بی‌نظیر است.

*«موسیقیِ عاشورا» اثرِ زنده‌یاد «جواد معروفی»: در یک فضای آرام، شنونده را به عاشورا و وقایعِ آن می‌برد. در دلِ جنگی خونین، نمایی از معنویت عشقِ بندگان با خالق و یک عاشقانۀ عارفانه را به تصویر می‌کشد.

*کتاب «سقایِ آب و ادب» نوشتۀ «سید مهدی شجاعی» از انتشارات «نیستان»: رمان و روایت متفاوتی از زندگی حضرت عباس(ع) است که در ده فصل از دیدگاه‌های مختلف معرفی می‌شود.

*جواد یقموری، مستندساز

*فیلم سینمایی «روز واقعه» به کارگردانی «شهرام اسدی»: بدون تردید ماندگارترین اثر عاشورایی تاریخ سینمای ایران است که تاریخ انقضایی ندارد. فیلمی که به قلم بهرام بیضایی نوشته شد و شهرام اسدی به خوبی قاب گرفت و با وجود گذشت سال‌ها اما همچنان دیدنی است.

*مستند «اربعین» به کارگردانی «ناصر تقوایی»: «اربعین» عنوان مستندی است که در سال ۴۹ و به سفارش سازمان رادیو و تلویزیون ملی وقت،‌ ساخته شده است. مستندی ۱۹ دقیقه‌ای که روایتی از آیین عزاداری در مسجد دهدشتی شهر بوشهر هم زمان با روز اربعین ارائه می‌دهد. از نکات جالب این مستند روایت کاملاً تصویری و فاقد گفتار متن آن است.

*مستند «حسین سیدالشهدا» به کارگردانی «سید رائد امیری تهرانی»: در این مستند سیزده قسمتی، جمعی از مورخان به بررسی وقایع عاشورا می‌پردازند. نکته جالب حضور کارشناسان اهل تسنن و مسیحی در بین حاضران در این مجموعه است.

*زینب آخوندی، روزنامه‌نگار

*«تأملی در نهضت عاشورا» نوشته «رسول جعفریان» از انتشارات «علم»: رسول جعفریان مورخی منصف و پژوهشگری قابل اعتماد است که عمری برای شناسایی وقایع و روندهای تاریخ تشیع به سر کرده و خواندن کتاب وی با عنوان «تأملی در نهضت عاشورا» می‌تواند پیشنهاد خوبی برای این روزهای کتاب‌دوستان باشد. جعفریان در این کتاب خلاصه‌ای از چند مقتل و کتاب تاریخ معتبر را ذکر و به بیانی ساده به شرح واقعه و موضوعات پیرامون آن پرداخته است.

*کتاب «قیام حسین(ع)» نوشته سید جعفر شهیدی از انتشارات «دفتر نشر فرهنگ اسلامی»: دیگر کتاب ارزشمند در این حوزه که باز هم با زبانی ساده به نگارش درآمده، اثر سید جعفر شهیدی با عنوان «قیام حسین (ع)» است که محصول ۵۰ سال مطالعه وی در این حوزه محسوب می‌شود. شهیدی در این کتاب بیشتر به دنبال چرایی قیام امام حسین(ع) و یارانش بوده و روندهای سیاسی صدر اسلام را بازگو می‌کند.

*کتاب «تاریخ تکایا و عزاداری های قم» نوشته «مهدی عباسی» از انتشارات «نور مطاف»: این اثر یک کار ارزشمند در حوزه سنت های عاشورا در قم قدیم است که خواندن آن در این روزها خالی از لطف نیست. مجموعه ای از تکایای قدیمی شهر قم و میان‌داران آنها در این کتاب معرفی شده‌اند که البته برخی ازاین تکایا هنوز هم حیات مذهبی اجتماعی داشته و تنها از لحاظ فضای فیزیکی نوسازی شده‌اند. برخی دیگر هم به طور کلی از بین رفته و جای خود را به هیئت های بزرگ و جوان پسند کنونی داده اند. تاریخ تکایا و عزاداری‌های قم سندی برای ارادت دیرینه مردم قم به مکتب عاشوراست که مرور آن اطلاعات ارزشمندی از کیفیت و چگونگی سنت‌های عزاداری در گذشته به مخاطب می‌دهد.

*محمدرضا شاه‌مردی، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر

*کتاب «فتح خون» نوشته شهید سید مرتضی آوینی: کتابی که رازهای جالبی از کربلای حسین(علیه‌السلام) در دل خود دارد، کتابی که ۴ محرم پیاپی آن را خوانده‌ام و کوهی از معرفت و سوز در خود دارد، کتابی عرفانی و عاشقانه که فصل دهم آن نیمه تمام مانده، چون آوینی به اربابش پیوست.

*نمایشنامه «راز گل سرخ» نوشته «سیروس همتی»: این نمایشنامه روایتی از واقعه عاشورا در زمان حال است و به زبانی شیوا و در داستانی امروزی، صفات ناپسند تزویر و ریا را در برخی افراد را که پشت نقاب ارادت به اهل بیت(ع) پنهان شده‌اند به نقد می‌کشد.

*نمایشنامه «سراب» نوشته «سیدحسین فدایی‌حسین»: نمایشنامه‌ای متفاوت در حوزه واقعه کربلا، اثری پر از سؤال و چالش، اثری که نهیبی بزرگ برای مخاطب امروز دارد.

‌اکرم الف‌خانی، شاعر، نویسنده و کارشناس ادبی کودک و نوجوان

* مجموعه شعر «با ردیف آب» سروده سید حبیب نظاری: «نظاری» از دوبیتی‌سرایان شناخته شده کشورمان است که در این کتاب با زاویه دید و تشبیهاتی نو و سرشار از عاطفه اندوه لحظه‌های عاشورا را به تصویر می‌کشد.

‌*کتاب «کآشوب» به کوشش «نفیسه مرشد زاده» از نشر «اطراف»: این کتاب بیست‌وسه روایت از نویسندگان و روزنامه‌نگاران مختلف با دیدگاه‌های متفاوت از تجربه ماه محرم است که هر روایت اقلیم و لحن خاص خودش را دارد. این اثر برگزیده سومین دوره کتاب سال عاشورا هم شده است.

*کتاب «سووشون» نوشته «سیمین دانشور» از انتشارات «خوارزمی»: موضوع این کتاب به طور مستقیم عاشورا نیست ولی به دلیل مفهوم ظلم ستیزی که در این داستان فوق‌العاده وجود دارد، برای ایام محرم پیشنهاد می‌شود.

*یونس عزیزی، نویسنده، روزنامه‌نگار و مدرس داستان‌نویسی

*کتاب «نامیرا» نوشته صادق کرمیار از انتشارات «نیستان»: این رمان روایت‌گر واقعه عاشوراست. خط اصلی داستان نامیرا، به جریان پیوستن مردی به نام عبدالله بن عمیر به سپاه حسین بن علی می‌پردازد. بیان رمان، روان و به زبان امروزی است به طوری که صمیمیتی را ایجاد کرده که مخاطب را به خود جذب می‌کند. نویسنده برای روایت داستان، از زاویه دید دانای کل استفاده کرده است.

*کتاب «شماس شامی» نوشته «مجید میرقیصری» از نشر «افق»: این رمان که روایت تاریخی واقعۀ عاشورا در قالب داستان است، به قلم مجید قیصری نوشته شده است. «شماس شامی» اثر برجسته‌ای در میان رمان‌های تاریخی است که از زبان یک غیر مسلمان مطرح می‌شود و همین موضوع باعث شده کتاب بدون هیچ جانب‌داری مسائل پس از حماسۀ عاشورا را بیان کند.

«نشان حُسن» نوشته «لیلا مهدوی» از انتشارات «کتابستان معرفت»: این اثر داستانی جذاب و روایتی تأثیرگذار از خاندان امام حسن(ع) در واقعه کربلاست. داستان، زبانی ادبی و شعرگونه دارد و در بستری از دعای عرفه روایت می‌شود. ما در این رمان با شخصیت این امام بزرگوار از نگاه اطرافیانشان آشنا می‌شویم و در زمان پیش می‌رویی تا واقعه کربلا را از نگاه راویان داستان مرور کنیم.

*فاطمه سادات طباطبایی آل مجتبی، شاعر

*مجموعه شعر عاشورایی «حدود ساعت سه» از انتشارات «جمهوری»: این مجموعه شعر که به انتخاب دقیق سید حمیدرضا برقعی گردآوری شده است، با جمع آوری ۴۱ اثر ارزشمند از ۳۳ شاعر گرانقدر زحمت جست‌وجوی پراکندۀ اشعار عاشورایی را از دوش مخاطب برداشته است.

*کتاب «پس از بیست سال» نوشته «سلمان کدیور» از انتشارات «شهرستان ادب»: این رمان تحسین‌شده هفتصد صفحه‌ای که با رویکردی آیینی و تاریخی و عاشقانه نوشته شده، پرسش «چرا حسین(ع) را کشتند؟» با سیر در برخی وقایع تاریخی پاسخ می‌دهد و یکی از آثار شاخص ادبیات دینی و مذهبی است.

*آهنگ «باب الحوائج» اثر علی زند وکیلی: کاری ارزشمند و آیینی که در رثای حضرت ابالفضل العباس(ع) اجرا شده است. با توجه به نفوذ و تأثیر بالای موسیقی در جامعه، تولید چنین آثاری در نهادینه کردن عشق و معرفت اهل‌بیت علیهم‌السلام در قشر جوان لازم است.