شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ محمدمهدی عنایت‌پور: «نمایشِ تُند و پیوسته تصاویری از اثرِ هنریِ دوبعدی، یا موقعیت‌های مدل‌های واقعی، برای ایجاد توهم حرکت است»، این تعریفی است که با اولین سرچ اینترنتی کلمه «پویانمایی» به دست می‌آید، هنری که بخشی از خاطرات کودکی هر فردی را به خود اختصاص می دهد.

تام و جری، گوریل انگوری و بیگلی‌بیگلی، ماجراهای تن‌تن و میلو، ماجراهای مارکو و هزار انیمیشن و کارتون خاطره‌ساز دیگر گوشه ای از لذتی است که این هنر برای مخاطبانش به همراه داشته است، هنر زندگی دادن به کاراکترها و به حرکت درآوردن که احساس مخاطب را با خود درگیر می‌کند. در ایران هم هنر انیمیشن در دهه ۱۹۵۰ میلادی به صورت تجربی آغاز شد. انیمیشن ایران مدیون تلاش‌های نورالدین زرین کلک، مؤسس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در تهران است که با مرتضی ممیز پدر گرافیک ایران و هنرمندان دیگری چون فرشید مثقالی، علی اکبر صادقی و آراپیک باغداساریان همکاری می‌کرد. حالا انیمیشن ایران در دنیا هم مطرح شده است و بعضاً آثار هنرمندان ایرانی موفق به کسب جوایز بین المللی هم شده است.

استان قم هم بخشی از بار این موفقیت را برعهده داشته است؛ تولیدات خوب انیمیشنی در سال های گذشته در قم، این استان را در عرصه انیمیشن در سطح کشور مطرح کرده بود، اتفاقی که در سال های اخیر با چالش مواجه شده است و مشکلات مالی و اعتباری بسیاری از فعالان این عرصه را از کار تولیدی دور کرده است، به طوری که بخشی از بهترین انیماتورهای قمی عطای انیمیشن را به لقایش بخشیدند و شغل خود را عوض کردند.

یاسر محدثی یکی از همین هاست، انیماتوری که اعتقاد دارد حالا انیمیشن در استان قم حال و روز خوبی ندارد و در جواب چرایی این موضوع می گوید: «انیمیشن رشته‌ای است که به لحاظ ساختار اجرایی و اقتصادی وابسته به سازمان های دولتی است چون هزینه های سنگین و زمان زیادی می برد، معمولاً سفارش دهنده از سازمان های دولتی از جمله صداو سیما و مانند آن بوده اند، صداو سیما هم به تبع مشکلات اقتصادی کشور در سال‌های گذشته بسیاری از هزینه‌هایش را کم کرده است و یکی از تولیداتی که تحت تأثیر قرار گرفت، انیمیشن بود».

*کاهش تولید تا یک‌دهم

آن‌طور که مؤسس انجمن پویانمایی استان قم می‌گوید: «مجموعه صبا که در سال های گذشته کارکرد حمایتی داشت و پروژه های انیمیشنی سفارش می‌داد چند سالی به دلیل همین مشکلات به طور کلی کار نمی‌کرد و چند وقتی است که شروع به فعالیت دوباره کرده است اما به صورت بسیار خاص سفارش می‌دهد، در گذشته این مجموعه به هر تیمی که می‌توانست کاری انجام دهد سفارش می‌داد که به تبع، هم حجم تولیدات بالا می رفت و هم تیم‌های کاری در راستای تولید همه تیپ کاری تخصص بیشتری پیدا می‌کرد».

«در نتیجه این مشکلات، تولیدات استان قم هم مانند بسیاری از استان ها به یک دهم رسید اما در استان قم به این دلیل که در گذشته حجم تولیدات بالا بود یک دفعه این کاهش به چشم آمد»، این را محدثی گفته و می افزاید: «در گام دوم هم این مشکل ایجاد شد که بعد از تورم‌های عجیب و غریب و افزایش قیمت‌ها، پرداخت‌های انیمیشن هیچ افزایشی نداشت و ارگان‌های فرهنگی سفارش دهنده نمی‌توانستند از پس هزینه‌های بالای تولید بربیایند و از طرفی به لحاظ مالی پاسخگوی نیاز فعالان انیمیشن نبود و طبیعتا بسیاری از انیماتورها از این فضا فاصله گرفتند».

محدثی از جمله همین انیماتورهاست که استودیو انیمیشن خود را بعد از ده سال و با تولید میانگین ۳ هزار دقیقه کار پویانمایی تعطیل کرده است و حالا تنها به صورت انفرادی و به صورت محدود فعالیت‌های پویانمایی انجام می‌دهد و بیشتر به سمت‌وسوی فیلمسازی مستند رفته است. این در حالی است که به گفته وی در سال های قبل، ۸ سریال از جمله «قصه‌های کهن» ۲۶ قسمتی، «پرستاران کوچک» ۲۶ قسمتی، «آرزوی زاغ‌ها» ۱۳ قسمتی، «قصه‌های بهلول» ۱۰ قسمتی و ۱۱ کار کوتاه توسط ۱۷ نفر نیروی فعال و متخصص در همین یک استودیو تولید شده بود و حالا همه آنها پراکنده شده اند و دیگر خبری از این تولیدات خوب نیست.

حال بد این روزهای انیمیشن در حالی است که تولید شبکه‌هایی مانند «کودک و نوجوان» و «امید»، این انتظار را ایجاد می کند که تولیدات انیمیشنی بیش از گذشته باشد، اما محدثی در این رابطه می‌گوید: «در حال حاضر، حجم بیشتر کارهایی را که از صداوسیما پخش می‌شود، تولیدات خارجی تشکیل می‌دهد و از طرفی هم کارها به صورت تکراری پخش می‌شود و مشکل بزرگتر این است که حتی اگر سفارشی هم وجود داشته باشد باتوجه به مشکلاتی که در گذشته ایجاد شده، بسیاری از افراد شغل‌شان را عوض کرده و اصلا به سمت تولید انیمیشن نمی‌روند و به همین دلیل مانند گذشته، یک تیم حرفه‌ای برای تولید انیمیشن در استان قم به سختی دورهم جمع می‌شوند».

فرهاد منفرد، مسئول واحد انیمیشن حوزه هنری استان قم هم این مسائل را تأیید کرده و معتقد است که کاهش سفارش‌های صداوسیما، انیمیشن استان را به این روز انداخته است، به گفته وی دراستان قم، هنرمند انیمیشن کم نداریم و بعضاً بسیار معروف هستند از جمله آقایان سعید گایینی، یاسر محدثی، محمود مختاری، روح الله سعادتمند و هادی طبسی که سرپرستی گروه طراحی کاراکتر انمیشین فیلشاه را برعهده داشت اما با توجه به همین مشکلات، بسیاری از این افراد دیگر در استان قم کار نمی‌کنند.

انیمیشن قربانی بی‌پولی

به اعتقاد وی، یکی از بخش‌هایی که در قم ضعف داریم فیلمنامه کارهاست، باید روی این موضوع کار شود، انیمیشن به نسبت فیلم زنده، هزینه بالاتری دارد و ملاحظات خاصی دارد که یک انیمیشن از استاندارد خوبی برخوردار باشد و از طرفی هم، انیمیشن یک هنر جمعی است و نیاز به حداقل ۲۰ نفر متخصص اعم از کارگردان و طراح شخصیت، انیماتور، متخصص رنگ و نور و رندر دارد و برای کاری مثل فیلشاه ۲۵۰ نفر به صورت مستقیم مشغول کار بودند که این امر، هم هزینه بالایی را می‌طلبد هم به سختی اتفاق می‌افتد.

«تربیت انیماتورهای جوان و تازه نفس هم در استان قم با مشکل مواجه شده است»، به طوری که به گفته منفرد از سه هنرستان انیمیشن در قم، یکی تعطیل شده است و دانشکده فرهنگ و هنر که در مقطع کاردانی و کارشناسی دانشجویان را در رشته پویانمایی جذب می‌کرد هم به سمت تعطیلی رفته است که این باعث می شود هنرمندانی که مستعد بودند مجبور شوند برای ادامه تحصیل به خارج قم بروند و جذب تهران شوند.

به گفته مسئول واحد پویانمایی حوزه هنری قم، حالا با وضعیتی که انیمیشن استان با آن مواجه شده است تولیدات به سمت گرایش دیگری از پویانمایی یعنی موشن گرافیک که ترکیبی از گرافیک و انیمیشن است پیش رفته است که درحال حاضر در سطح قم هم به خاطر بازار کار و هم به خاطر اینکه شرکت‌های خصوصی برای تبلیغات از این روش استفاده می‌کنند، رواج پیدا کرده است.

به اعتقاد وی، انجمن پویانمایی می‌تواند در این رابطه اقداماتی انجام بدهد که از جمله آنها به برگزاری جشنواره و کلاس‌های آموزشی اشاره می‌کند اما همه اینها در گروه حمایتی است که تاکنون رخ نداده؛ به گفته منفرد در چهار سال گذشته، مسئولان و خصوصاً ارشاد از انجمن پویانمایی استان قم، حمایت‌های لازم را نداشتند و باعث شد این انجمن نتواند آنچنان که باید رشد کند و صرفاً در حد اسم باقی مانده و بین هنرمندان مورد اقبال نیست چرا که ابزارهای لازم را در اختیار ندارد.

رئیس انجمن پویانمایی استان قم اما معتقد است این عدم حمایت مسئولان به دلیل عدم ثبت رسمی انجمن است؛ به گفته سید محسن موسوی نژاد، انجمن انیمیشن از سال ۹۳ شروع به فعالیت کرده و هر دو سال یک بار انتخابات انجمن شکل می‌گیرد اما هنوز ثبت رسمی نشده است و  به همین خاطر هیچ بودجه ای تا به حال از هیچ ارگانی دریافت نکرده ایم و انجمن نتوانسته است فعالیت ویژه‌ای انجام دهد.

چشم انتظار یک انجمن

آن‌طور که مدیر مسئول مؤسسه سفیر پویا می‌گوید: «اقدامات ثبت رسمی انجمن پویانمایی در حال انجام است و به زودی اطلاع رسانی می‌شود. بعد از ثبت رسمی همه فعالیت‌های انجمن، شکل قانونی پیدا می‌کند و انجمن پویانمایی قم بعد از تهران، تنها انجمن رسمی انیمیشن است که به صورت رسمی ثبت می شود که فعالیت‌هایی مانند آموزش، تربیت مربی و برگزاری جشنواره پویانمایی را در برنامه دارد».

به گفته موسوی نژاد، درحال حاضر تقریبا بین ۲۰۰ تا ۲۲۰ نفر عضو انجمن انیمیشن قم هستند و نزدیک به ۳۰ دفتر انیمیشن در قالب گروه یا مؤسسه هستند که در حال فعالیت‌های پویانمایی از جمله تولید موشن گرافیک و انیمیشن دوبعدی هستند.

سید علیرضا سجادی، یکی از اعضای همین گروه‌هایی است که موسوی نژاد به آن اشاره می‌کند و در قالب یک گروه پنج‌نفره در عرصه تولیدات پویانمایی در استان قم فعالیت می‌کند و در کارنامه خود همکاری در تولید انیمیشن‌هایی همچون «سفرسبز»، «بادسر»، «ستایش»، «کلاه به سرها»، «پرستاران» و چندین و چند مجموعه دیگر را دارد، معتقد است: «نبود حمایت های بخش خصوصی، عدم آشنایی مسئولان ارشد فرهنگی با انیمیشن، نبودن نیروی متخصص و یا جذب آنها به موشن گرافیک به دلیل زود بازده بودن، از جمله مشکلاتی است که امروز انیمیشن با آن دست به گریبان شده و از سوی دیگر دستمزدها با زحمت این رشته به دلیل مشخص نبودن هزینه‌ها و جایگاه این هنر در سیاست‌گذاری های کلان دولتی همخوانی ندارد».

«کمبود نیروی متخصص هم وقتی بیشتر می‌شود که متأسفانه آموزش‌های دانشگاه هم هیچ تناسبی با بازار کار ندارد و اغلب کسانی که از دانشگاه مدرک می‌گیرند توانایی کار در این حوزه را ندارند»، این را سجادی گفته و معتقد است: «انیمیشن ما سال‌هاست در وابستگی شدید دولت باقی مانده و شرکت‌های خصوصی نیز مدام در انتظار قراردادی هستند که از آن طرف به آنها پیشنهاد شود و همین موضوع باعث شده که این صنعت پول‌ساز نه تنها کمکی به کشور نکند، بلکه خودش هم به عنوان بار اضافی تابع تصمیمات دولتی باشد و نتیجه این شد که با به وجود آمدن مشکلات اقتصادی در سطح کشور، بودجه های تخصیص یافته شده برای انیمیشن کم شده و در نتیجه دوستان فعال در این رشته به سمت شغل های دیگر رو می آورند و ظرفیتی که در انیمیشن وجود دارد، هرز می‌رود».