به گزارش «شهر بیست»، سایت خبری «تابناک با تو» مطلبی را با عنوان «تریاک قم و شهرت جهانی آن» به قلم سید مرتضی میرسراجی نویسنده و پژوهشگر منتشر کرده است که در ادامه می‌آید:  

از جملۀ گیاهانی که از دیرباز مورد توجه بشر بوده و از آن در مصارف پزشکی و دارویی استفاده می‌نموده، گیاه «خشخاش» است. یکی از موارد استفاده از خشخاش، به دست آوردن شیرۀ کاسبرگ (بخش کپسولی شکل) آن است که در اصطلاح به آن «تریاک» می‌گویند و این محصول فرآوری شده از گیاه نامبرده، دارای خواص درمانی و دارویی متعدد می‌باشد که در آثار طبی قدیم و جدید ثبت و مندرج شده است.

«غلامحسین اَفضل المُلک مُستوفی ادیب کرمانی» از جملۀ فرهیختگان، شاعران و نویسندگان دوران «قاجار» و در واقع از مؤلفان و سفرنامه نویسان قرن چهاردهم هجری بود که به سال ۱۳۴۸ قمری، دیده از جهان خاکی فرو بست.

او در یکی از آثار قلمی خویش که مرتبط با شهر قم تألیف نموده، «تریاک قم» را در سه موضع مختلف، ستوده و آن را از نظر کیفیت و چگونگی، بهترین و مرغوب‌ترین نمونۀ تریاک در جهان بر شمرده که مورد استقبال جهانیان در آن عصر و چه بسا پیشتر از آن ایام و ازمانِ عهد قجر بوده است.

با این بیان، او از روستای «وِشنَوِه» واقع در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر «قم»، به عنوان بهترین مرکز کِشت و تولید «تریاک» در جهان یاد نموده و در این زمینه چنین نگاشته است: «تریاک وشنوه، معروفِ تمام اَقطار زمین (سراسر زمین) است که به آن خوبی در هیچ جا تریاک به عمل نمی‌آید. حاصل این دِه، «تریاک» و «فندق» است و این دو چیز در هر مکان یافت شود؛ دلالت بر لطافت هوا می‌کند. وشنوه از ییلاقاتی است که نظیر ندارد؛ سردی طبیعی دارد.» [۱]

افضل الملک کرمانی در دومین موضع از کتاب خود، در بخشی که در خصوص «صادرات قم» گشوده، دوباره به مقولۀ تریاک در منطقۀ قم اشاره و آن را تخصیص نموده و آورده است: «اجناسی که به خارج [از قم]حمل می‌شود؛ «پوست» و «پنبه» و «کَرباس» و «تریاک» است.» [۲]

نویسنده مذکور در شوقی وصف ناپذیر در سومین موضع از کتاب خویش، مجدداً گریزی به موضوع تریاک وشنوۀ قم زده و از شهرت جهانی و عالمگیر آن و کیفیت عالی و مرغوبیت استثنایی آن محصول پرده برداشته و این چنین مرقوم نموده است: «حاصل شَتَوی (زمستانی) آن‌ها (مردمان وشنوه) «گندم» و «تریاک» است و «تریاک وشنوه»، معروف ترینِ تریاک‌های عالم است. از تریاک ماهان یزد و کرمان و سبزوار و اصفهان به چندین درجه بهتر است. لامحاله (به ناچار) در «هندوستان» به اسم تریاک وشنوه، چندین خروار تریاک به فروش می‌رود؛ لکن همه، اصل نیست بلکه یک مَن تریاک وشنوه را با چندین مَن مخلوط کرده، می‌فروشند.

«رنگ خوش» و «بوی معطر» و «کِیف روشنی» (نَشئگی و لذت آشکاری) دارد که آدمی را خوشحال می‌سازد. لکن تریاک‌های سایر جاها، اگر چه پُر قُوّت است، ولی شخص را مکدّر می‌نماید و تقریباً اگر یک خروار در آنجا تریاک به عمل آید؛ در شهر قم برای فروش نمی‌آورند؛ در سر همان مزرعۀ وشنوه، تجار پیشاپیش خریداری می‌کنند و قیمت آن را جلو می‌دهند… کلیه (به طور کلی) در هر مکانی که «تریاک» و «فندق» هر دو خوب به عمل آید؛ هوای آنجا بهترین هواهاست.» [۳]

بحث

۱. این گزارش تاریخی به خوبی مشخص می‌کند در آن اعصار، شهر مقدس قم از مهم‌ترین و بلکه معروف‌ترین مراکز تولید کنندۀ تریاک ناب در سطح جهانی و با کیفیت ممتاز بوده و بدین سبب شهرت عالم‌گیر داشته است.

۲. سؤالی که در این فرصت قابلیت طرح دارد این است که از چه زمانی تریاک در وشنوۀ قم و به طور کلی منطقۀ قم کاشت می‌شده و دیرینگی این کشاورزی به چه دورانی از فرهنگ زراعی مردم این خطه باز می‌گردد؟

۳. افضل الملک سخن عجیب و شگفتی در مورد کیفیت تریاک وشنوۀ قم گفته و این نکتۀ جالب توجه است که تریاک وشنوه، آدم را «خوشحال» می‌سازد در حالی که تریاک‌های نقاط دیگر جهان، خُلقِ آدمی را مکدر می‌نماید؛ که این خصوصیت مطرح شده از سوی مؤلف مزبور، جای بسی تأمل و بررسی علمی دارد.

۴. آنچنان تریاک روستای وشنوۀ قم در گذشتۀ نه چندان دور مشهور و مورد التفات جهانیان بوده است که فرسنگ‌ها آن طرف‌تر یعنی در کشور پهناور «هندوستان»، تریاک‌های غیر مرغوب را با نام تریاک وشنوۀ قم به حسب شهرت و کیفیت آن به فروش می‌رساندند یا از سوی دیگر، تاجران در اصطلاح تجارت پیشگان، آن را «پیش خرید» می‌کردند و چیزی به اهل قم در این میان نمی‌رسیده است که این موضوعات، نکات قابل ملاحظه‌ای در این فقره است.