به گزارش «شهر بیست» به نقل از مهر قم، شاید به جرأت بتوان گفت که کمتر کسی از هموطنان کشورمان وجود داشته باشد که روزی زائر بودن در سرای حرم حضرت معصومه (س) را تجربه نکرده باشد و یا قدمی به مسجد جمکران نگذاشته باشد.

حتی می‌توان فراتر از این رفت و با توجه به موقعیت جغرافیایی قم این‌طور گفت که کمتر کسی است که پا به کویر قم نگذاشته باشد، کویر قم گرچه مأمن بارگاه حرم حضرت معصومه (س) است و عطر ناب زیارت را به ارمغان می‌آورد اما از سویی دیگر جاذبه‌های گردشگری دیگری را هم در دل تفت دیده خود جای داده است که تحت الشعاع عطر معنوی قم قرار گرفته است.

حرم حضرت معصومه (س)

آرامگاه فاطمه معصومه (س) در میان بقعه با بلندی ۱.۲۰ و طول و عرض ۲.۹۵ در ۱.۲۰ متر قرار گرفته و با کاشی‌های نفیس و زرفام پوشیده شده. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی ۴.۸۰، در ۴.۴۰ متر) قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شده که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است.

اولین گنبدی که پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج، برفراز قبر فاطمه معصومه بنا شد، قبه‌ای برجی شکل بود که به همت زینب دختر امام جواد از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد. به مرور زمان و پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه (س) دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد.

چهار پادشاه از صفویان، دو پادشاه از قاجار و همچنین تعدادی از شاهزادگان قاجار در این مکان دفن شده‌اند.

ورودی‌ها و مسیرهای دسترسی: خیابان ارم (درب شماره ۱ تا ۱۱)، بلوار صدر، خیابان اراک (درب‌های شماره ۱۷ تا ۲۴) حرم مطهر معصومه (س)، مابقی درب‌ها (۱۲ تا ۱۶) در خیابان شبستان، در ضمن در اطراف حرم دو پارکینگ وجود دارد، اولین پارکینگ شرقی، پارکینگی رو باز واقع در خیابان عمار یاسر و پارکینگ طبقاتی زائر، واقع در بلوار زائر (رودخانه).

مسجد مقدس جمکران

قطعاً دومین مقصد مسافران به قم برای بازدید مسجد مقدس جمکران است. در روایات و اسناد معتبر تاریخی و مذهبی آمده است که مسجد جمکران، به دستور مستقیم حضرت مهدی (عج)، در ۱۷ ماه مبارک رمضان سال ۳۷۳ هجری قمری، توسط «شیخ عفیف صالح حسن بن مثله جمکرانی» احداث شده است.

وجه تسمیه مسجد مقدس جمکران، به دلیل قرارگیری آن در محدوده روستای جمکران است که به این نام شهرت یافته و با نام‌های دیگری همچون مسجد قدمگاه (در گذشته) و مسجد صاحب‌الزمان، شناخته می‌شود. مکانی که امروزه میزبان بیش از ۱۲ میلیون زائر از سراسر ایران و جهان است.

در این بین بعد از جاذبه‌های معنوی و مشهور قم، مکان‌های تاریخی دیگر هم در دل این کویر آفتاب دیده نهفته است که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

خانه ملاصدرا

خانه ملاصدرا در کهک در منتهی الیه غرب این روستا در محله چال حمام واقع است و پیرامون آن را خانه‌های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه کرده‌اند و ساختمان آن به دوره صفویه مربوط می‌شود.

برای یافتن خانه ملاصدرا کافی است به انتهای بافت سنتی روستا بروید. در انتهای یکی از مسیرهای هلالی شکل روستا به خانه ملاصدرا است. ساختمان مذکور در داخل یک باغ قرار داشته که هم اکنون قسمت زیادی از آن توسط خانه‌های همجوار اشغال شده است.

خانه ملاصدرا در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۲۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. با بررسی اجمالی می‌توان سال ۱۰۲۰ هجری قمری را میانگین احتمالی سال‌هایی دانست که ملاصدرا در کهک بوده و در این خانه کرده است.

بیت امام خمینی (ره)

امام خمینی (ره) در ۲۰ سالگی برای ادامه دروس حوزوی به قم عزیمت کردند و تا ۲۷ سالگی در حجره‌ای در مدرسه فیضیه ساکن بودند، ایشان بعد از ازدواج با دختر آیت الله ثقفی، مدتی را در تهران بودند و پس از آن دوباره به قم بازگشتند.

امام راحل بعد از بازگشت به قم پس از چند بار جابه‌جایی و زندگی در مکان‌های اجاره‌ای که می‌توان به منزل استیجاری ایشان در محله عشق علی و الوندیه اشاره کرد و سپس به محله یخچال قاضی قم رفتند و مدتی را در خانه‌ای به مساحت ۳۰۰ متر که سبک قدیمی و خشتی بود مستأجر بودند و بعد از مدتی ایشان توانستند این منزل را خریداری کنند.

مقابر گنبد سبز

انتهای خیابان چهارمردان (انقلاب)، جنب گلزار شهدا و در بخش شرقی قم، درون باغی کوچک موسوم به باغ گنبد سبز، سه اثر تاریخی از قرن هشتم هجری برجای مانده است. این منطقه در گذشته به دروازه کاشان مشهور و گنبدها به گنبدهای دروازه کاشان معروف بوده است.

مقابر گنبد سبز قم شاهد یادمان‌های مذهبی، تاریخی به جا مانده از قرن هشتم هجری است که در فرهنگ معماری ایران به برج‌های آرامگاهی شهرت دارند. شاخص‌ترین قسمت این بنا مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهد که به نام مقابر دروازه کاشان یا گنبد سبز موسوم هستند.

در گنبد سبز سه مقبره دیده می‌شود مقبره خواجه اصیل الدین که این مقبره در جنوبی‌ترین گنبد محسوب می‌شود. دوم مقبره خواجه علی صفی است که در وسط گنبد قرار دارد؛ وی فرمانروای خاندان صفی است که تا سال ۷۴۴ قمری فرمانروای قم بود.

سومین فرد خواجه عمادالدین محمود قمی است که تا سال ۷۹۱ قمری عهده دار امور نواحی قم بوده است.

به جز افراد نامبرده شده افراد دیگری نیز در این گنبد مدفون هستند.

مقابر گنبد سبز هم اکنون با توجه به بازسازی‌های صورت گرفته، در ایام نوروز با برپایی غرفه‌های صنایع دستی آماده پذیرایی از مسافران نوروزی هستند تا مسافران قم در عین آشنایی با هنرهای دستی این شهر با معماری کویری آن نیز آشنا شوند.

تیمچه بازار قم

تیمچه بازار قم در سمت راسته بازار نو است که سقف آن بزرگ‌ترین سقف ضربی ایران به شمار می‌رود، این بنا که با معماری ایرانی و اسلامی ساخته شده، به دست استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی و با کمک بانی آن سید محمود طباطبایی در سال ۱۳۰۱ بنا شده است. این بنا از نظر وسعت، هنر معماری و تزئینات از بناهای منحصر به فرد است.

این تیمچه تنها تیمچه باقی مانده از بازار قم است که طی سال‌های گذشته تخریب شده‌اند، این بنا در دو طبقه ساخته شده است.

مصالح ساختمانی مورد استفاده در بازار قم با توجه به امکانات محیطی از خشت، آجر، گل و سنگ فراهم آمده است و هم اکنون در قبضه فرش فروشی قرار دارد و به بازار فرش فروش‌ها معروف است.

دره ریواس‌ها

منطقه پلنگ دره با وسعتی معادل ۳۱ هزار و ۷۳۵ هکتار در جنوب غربی و پنجاه کیلومتری شهرستان قم واقع شده است. در ناحیه شمالی پلنگ دره، منطقه سلفچگان، در ناحیه شرقی آن رودخانه قمرود و در ناحیه غربی آن چند روستای کوچک قرار گرفته که عمدتاً خوش آب و هوا و سرسبزند.

اگر به دنبال یک استراحت کوتاه در یک مکان نسبتاً سرسبز و خوش آب و هوا هستید، پلنگ‌دره انتخاب خوبی است مخصوصاً که در این منطقه گونه‌های جانوری فراوانی دیده می‌شود و از این نظر هم کاوش در آن جذاب است.

مدرسه فیضیه

آنطور که در برخی منابع تاریخی آمده قدمت این مدرسه به قرن ششم هجری می‌رسد و در ابتدا به دلیل واقع شدن در میدان آستانه به مدرسه آستانه معروف بود. بعدها در زمان صفوی تجدید بنا شده و در نیمه نخست قرن سیزدهم بنای مدرسه فیضیه جایگزین مدرسه آستانه شد.

مدرسه فیضیه گرچه به قرون گذشته باز می‌گردد اما رونق تازه احیای آن مرهون عزیمت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری (ره) از اراک به قم است.

بنای فعلی مدرسه، مربوط به دوره فتحعلی شاه است که در سال‌های ۱۲۱۳ و ۱۲۱۴ هجری بنیاد شده که به جای بنای سابق نشسته است.

تالاب بهشت معصومه

نیزارهای تالاب بهشت معصومه در مسیر تالاب فضایی مناسب برای پرندگان کنار آبزی را فراهم کرده در فصل گرما آب تالاب بهشت معصومه بسیار کم شده و اطراف تالاب باتلاقی می‌شود.

به طرف شمال شهر قم کیلومتر سه اتوبان قم – تهران که حرکت می‌کنید در حدود ۲۰ کیلومتری جنوب تالاب حوض سلطان تالاب بهشت معصومه مشاهده می‌شود. زمین‌های اطراف تالاب بهشت معصومه را شوره زارها تشکیل می‌دهند و گیاهان شورپسند و نی زارها غالب پوشش گیاهی را شکل می‌دهد.

کوه نمک

این معدن در ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان قم واقع شده. این گنبد بزرگ و گسترش شمالی تا طول ۳ کیلومتر دارد.

لایه نمک در معدن قم یکپارچه بوده و ۵ تا ۱۸ متر ضخامتش هست و هیچ باندی از سنگ‌های باطله و مارن و گچ در داخل آن دیده نمی‌شود.

جاذبه‌هایی همچون آتشکده نویس از نمونه‌های اولیه چهار طاقی‌های عصر ساسانی، دیر گچین مادر کاروانسراهای ایران از یادگارهای دوره ساسانیان، سد کبار ساخته شده در قرن چهارم و پنجم هجری قمری و مدرسه جهانگیر خان از مدارس دوره صفوی تنها بخش کوچکی از ده‌ها جاذبهٔ تاریخی این استان هستند که آنچنان که باید و شاید شناسانده نشده‌اند.

رودخانه ابهر رود، رودخانه قم رود، رودخانه قره چای، رودخانه دره باغ، رودخانه شور فشاپویه، رودخانه زواریان، رودخانه سولقان، رودخانه شورقم رود، رودخانه سیاه آب آدران، رودخانه چای خر رود، رودخانه شاه چای از رودخانه‌های استان قم هستند.

کوه الوند، کوه تخت گرشاوه، کوه سخته، کوه شمشک، کوه گوجه، کوه ماهو، کوه سلطان سعد شاه، کوه جهارلی، کوه مره از کوه‌های استان قم هستند.