شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ جواد بخشی: حمام قبادبزن یکی از جاذبه‌های تاریخی بخش مرکزی شهرستان کهک است که در روستای قبادبزن دهستان خاوه قرار دارد و به عنوان اثری قاجاری در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام با مساحت تقریبی ۱۵۰ متر مربع شامل سردر، دالان، بینه، میان‌در، سرویس بهداشتی، گرم‌خانه، چال‌حوض، اتاق تنظیف، خزینه، تون و گربه‌رو است.

حمام قبادبزن مانند دیگر حمام‌های سنتی ایرانی با طراحی دقیق و حساب‌شده‌ای ساخته شده تا هم کارکرد بهداشتی داشته باشد و هم آسایش حرارتی و بصری را برای کاربران فراهم کند. ترتیب قرارگیری فضاها به‌گونه‌ای بوده که حرکت از بخش‌های خشک و سرد به سمت بخش‌های خیس و گرم به‌ صورت تدریجی انجام گیرد.

این حمام سردری ساده و آجری دارد که تزیینات محدودش، نشانگر معماری کاربردی دوره ساخت آن است. مسیر ورودی به‌جای قرارگیری در مرکز، در سمت چپ سردر جانمایی شده و ابعادی کوچک دارد. پس از عبور از سردر، دالانی پیچ‌دار قرار دارد که به بینه منتهی می‌شود. این دالان با هدف قطع دید مستقیم به داخل حمام و نیز جلوگیری از ورود هوای سرد و خروج هوای گرم طراحی شده است.

بینه، نقش رخت‌کن و فضای استراحت را ایفا می‌کرده و به‌گونه‌ای طراحی شده که بدن افراد به‌تدریج با دمای گرم‌تر فضای داخلی حمام سازگار شود. در مرکز بینه، یک حوض و در پیرامون آن سکوهایی برای نشستن قرار دارد که نور طبیعی از طریق روزنه‌ای در سقف گنبدی فضا به درون می‌تابیده و محیط را روشن می‌کرده است.

پس از بینه، میان‌در قرار دارد؛ دالانی باریک و پیچ‌دار که میان دو بخش اصلی حمام یعنی بینه و گرم‌خانه واقع شده است. سرویس بهداشتی نیز در همین بخش جانمایی شده تا از فضای شست‌وشو جدا باشد. میان‌در باعث کاهش اتلاف حرارتی می‌شده و انتقال تدریجی افراد به فضای گرم‌خانه را ممکن می‌ساخته است.

گرم‌خانه، محل اصلی شست‌وشو در حمام بوده و اتاق تنظیف نیز در همین بخش قرار داشته است. این فضا با سقفی گنبدی طراحی شده تا گرما به‌صورت یکنواخت در آن پخش شود. در انتهای گرم‌خانه، چال‌حوض قرار دارد که با آب سرد پر می‌شده و به‌عنوان محلی برای خنک‌کردن بدن پس از استحمام مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

خزینه در مجاورت گرم‌خانه تعبیه شده و برای شست‌وشوی نهایی کاربرد داشته است. آب خزینه توسط تون گرم می‌شده؛ محفظه‌ای در پشت دیوار گرم‌خانه که با سوزاندن هیزم در آن، انرژی لازم برای گرم کردن آب را تأمین می‌کرده‌اند. همچنین، گرمای تولیدشده از تون از طریق کانال‌هایی به نام گربه‌رو در زیر کف حمام توزیع می‌شده و موجب گرم شدن دیگر فضاها می‌گردیده است.

در گذشته، حمام تنها محلی برای شست‌وشو نبوده، بلکه بخشی از زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم در آن جریان داشته است. این فضا محل گردهمایی، تبادل اخبار و برگزاری آیین‌هایی چون تولد نوزاد، مقدمات جشن عروسی و یا مراسم گذر از کودکی به بزرگ‌سالی بوده است. حضور اقشار مختلف جامعه در حمام‌ باعث می‌شده تا این فضا، به یکی از کانون‌های پویای زندگی شهری و روستایی تبدیل شود.

حمام قبادبزن، به‌عنوان یکی از معدود بناهای باقی‌مانده از معماری سنتی روستای قبادبزن، تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه بازتابی از سبک زندگی و تعاملات اجتماعی نسل‌های گذشته به شمار می‌رود. حفظ این اثر، به معنای صیانت از حافظه جمعی مردم منطقه است و با مرمت اصولی و تغییر کاربری هوشمندانه، این فضا می‌تواند بار دیگر به حیات فرهنگی خود بازگردد.