شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ جواد بخشی: مسجد امام حسن عسکری(ع) که با نام مسجد جامع عتیق نیز شناخته می‌شود، از کهن‌ترین مساجد قم و به روایتی قدیمی‌ترین آن‌هاست. این مسجد که در مجاورت حرم حضرت معصومه(س) قرار دارد، در دوره‌های صفوی، قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی دستخوش تغییر و توسعه شده و در سال ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

استاد مدرسی طباطبایی در کتاب تربت پاکان احتمال داده است که مسجد امام حسن عسکری(ع)، همان مسجدی باشد که تاریخ قم از آن به عنوان نخستین مسجد شهر یاد می‌کند و می‌گوید که در قرن اول هجری بر جای یک آتشکده ساخته شده است. همچنین بنا بر باور عمومی مردم قم، بنای اولیه این مسجد در قرن سوم هجری به دستور امام حسن عسکری(ع) و به دست وکیل ایشان، احمد بن اسحاق اشعری، از محل وجوهات شرعی بنا شده است.

عرصه مسجد امام حسن عسکری(ع) حدود ۸۰۰۰ مترمربع است که به‌طور تقریبی به دو بخش مساوی قدیم و جدید تقسیم می‌شود. بخش قدیم حدود ۳۰۰۰ متر مربع زیربنا و ۱۵۰۰ متر مربع حیاط و بخش جدید حدود ۲۵۰۰۰ متر مربع زیربنا دارد. این مسجد دارای دو ورودی قدیمی در اضلاع شمالی (خیابان آذر) و شرقی (خیابان آستانه) و سه ورودی جدید در اضلاع جنوبی (سمت حرم)، غربی (خیابان ساحلی) و شرقی (خیابان آستانه) است.

قدیمی‌ترین بخش مسجد امام حسن عسکری(ع)، ایوان جنوبی آن است که به دستور مهد علیا (همسر یکی از شاهان صفوی) ساخته شده و اخیرا مورد مرمت اساسی قرار گرفته است. شبستان غربی ایوان، شبستان شرقی ایوان (کبیر)، شبستان شرقی صحن (فیض) و سردر شرقی مربوط به دوره قاجار و شبستان‌های غربی صحن (زیرزمین، زاهدی و همکف، روحانی) و سردر شمالی مربوط به دوره پهلوی می‌شود.

بخش جدید مسجد امام حسن عسکری(ع) به دستور آیت‌الله صافی گلپایگانی ساخته شده است و شامل گنبد، مناره‌ها، شبستان همکف، شبستان زیرزمین و ساختمان هفت طبقه اداری می‌شود. در این بخش، کل قرآن در طول ۹۰۰۰ متر در کاشی‌ها نگارش شده، در زیر گنبد به نام چهارده معصوم، چهارده مقرنس قرار گرفته و ارتفاع مناره‌ها بر اساس نام مهدی به حروف ابجد، ۵۹ متر لحاظ شده است.