شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ جواد بخشی: خانه ضاد یکی از خانه‌های تاریخی شهر قم است که در خیابان آذر (کوچه تکیه آقاسیدحسن) قرار دارد. بنا بر گفته ساکنین، پیشینه این خانه به دوره قاجار باز‌می‌گردد؛ هرچند بخش‌هایی از آن در جریان بمباران سال ۱۳۶۵ آسیب دید و در سال‌های بعد مورد مرمت و نوسازی قرار گرفت.

این خانه به محمدرضا ضاد، از تجار سرشناس قم در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی تعلق داشته است که اکنون نوادگانش در آن سکونت دارند. او موسس یکی از نخستین کارخانه‌های برق در قم بود و به‌ واسطه املاک بسیارش، خیابان‌هایی نظیر ده‌متری ضاد (هفت‌تیر فعلی؛ بین کیوانفر و بهشتی) و بیست‌متری ضاد (رئیس‌کرمی فعلی) به نام ایشان شناخته می‌شدند.

خانه ضاد حدود هفتصد متر مربع مساحت دارد و شامل دو ورودی، یک حیاط، دو ایوان، و اتاق‌هایی در طبقه همکف و زیرزمین است. با وجود تغییراتی که برای انطباق با شرایط زندگی امروزی در آن صورت گرفته، هنوز عناصر اصیلی همچون ستون‌ها و پله‌های سنگی، در و پنجره‌های چوبی و تزئینات آجری دیوارها، حس‌وحال یک خانه تاریخی را منتقل می‌کنند.

این خانه بازدید عمومی ندارد اما هر ساله در دهه دوم ماه صفر، مراسم عزاداری حسینی در آن برگزار می‌شود. برپایی مراسم روضه‌خوانی خانگی در ماه صفر، از رسوم قدیمی در قم است و برخی از این روضه‌خوانی‌ها مانند مراسم خانه ضاد، قدمتی چند دهه‌ای دارند.

برای برگزاری مراسم عزاداری، خیمه‌ای بر روی حیاط خانه برپا می‌شود. پارچه چندتکه این خیمه در سال ۱۳۳۶ توسط هنرمندان اصفهانی طراحی شده و دارای نقوش اصیل ایرانی است. تکه‌ها با طناب به یکدیگر دوخته شده، سپس بر روی دو ستون چوبی در وسط حیاط قرار می‌گیرند و در انتها با طناب‌هایی به دیوارهای اطراف مهار می‌شوند.

حفظ خانه‌های تاریخی، به‌ ویژه در بافت‌های شهری در حال تغییر، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا این بناها، حامل بخشی از هویت فرهنگی و حافظه جمعی هر شهر هستند. هر چند خانه ضاد تاکنون در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده، اما به‌ واسطه وصیت مالک اولیه آن، مبنی بر برگزاری مستمر مراسم عزاداری حسینی و همت خانواده ایشان در عمل به این وصیت، همچنان به حیات فرهنگی و آئینی خود ادامه داده است.

یکی از اقدامات مثبت در راستای شناخت و حفظ خانه‌های تاریخی، مکتوب کردن اطلاعات این آثار است. کتاب «خانه‌های تاریخی قم» نوشتۀ سوسن بیات، نیلوفر زجاجی و محمد امیدواریان، یکی از نمونه‌های ارزشمند در این زمینه به شمار می‌رود. اگر علاقه‌مندید درباره خانه تاریخی ضاد و دیگر خانه‌های قدیمی قم بیشتر بدانید، مطالعه این کتاب می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری از جنبه‌های معماری، پیشینه تاریخی و ویژگی‌های فرهنگی این بناها در اختیار شما بگذارد.

پ