شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ راضیه رضایی: در قلب خاورمیانه، در میان ویرانه‌های غزه، داستان مقاومت و پایداری مردمی نوشته می‌شود که سال‌هاست طعم ظلم و ستم را چشیده‌اند.

اینجا جایی است که کودکان در سایه بمباران‌ها به خواب می‌روند و زنان در میان آوارها به دنبال پناهگاهی امن می‌گردند. اینجا جایی است که امید، در دل یأس، مثل یک نیرویی محرک به زندگی ادامه می‌دهد و این مقدمه‌ای است بر روایت مقاومتی که از دل مظلومیت سر برآورده است.

حال برای روایت ناگفته‌های این تراژدی انسانی، باید گفت:«ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ» زیرا قلم مقدس است، چشمه‌ای است که می‌جوشد و سیراب می‌کند، نوری است که می‌تابد و بیدار می‌کند و گلوله‌ای است که قلب سیاهی‌ها را می‌شکافد.

حجت‌الاسلام دکتر علی اصغر اسلامی تنها، عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقر العلوم(ع) در گفت‌وگو با «شهر۲۰» به ریشه‌یابی مفهوم مقاومت، مقاومت رسانه‌ای و قدرت روایت‌ها پرداخته است که در ادامه می‌آید:

*با توجه به تحولات گفتمانی در عرصه عمومی، مفهوم مقاومت از چه زمانی شکل گرفت؟

مفهوم «مقاومت» را باید از منظر معنا و مفهوم و نیز تاریخچه ورود آن به فضای گفتمان عمومی مورد بررسی قرار داد. بررسی نشانه‌شناسی و گفتمان این واژه نشان می‌دهد که کاربرد آن در مطبوعات پیش از انقلاب اسلامی چندان رایج نبوده است. بنابراین، باید ریشه‌های تئوریک و گفتمانی آن را بررسی کرد.

واژۀ «مقاومت» امروزه به گروه‌های مبارز متأثر از اندیشه‌های اسلامی مانند حزب‌الله لبنان، حماس فلسطین، نیروهای مقاومت در عراق و…. ارجاع داده می‌شود. این امر نشان می‌دهد که پدیدۀ مقاومت، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی ایران، به‌طور جدی‌تر مطرح شده است.

زنده‌شدن مجدد مسئلۀ فلسطین و ظهور الگوی «مقاومت» در مقابل «سازش و مذاکره»، با حمایت جمهوری اسلامی ایران و متکی بر اندیشه‌های انقلاب اسلامی، در مواجهه با اسرائیل، نقش مهمی در این زمینه داشته است.

با این نگاه، پدیدۀ مقاومت به شرایط کنونی مرتبط است. اما برای درک ریشه‌های فکری و ایدئولوژیک آن، باید به گذشته‌های دورتر نیز رجوع کرد و مبانی فکری شکل‌گیری اندیشه‌ی مقاومت را بررسی کرد.

*ایدئولوژی مقاومت چگونه تعریف می‌شود؟

مقاومت را با توجه به نظام الهی و مجال کاربردشناختی آن می‌توان در نسبت هم‌نشینی با کلمات هم خانواده آن یعنی کلمات قوم، قیام، قیم و قومه تعریف کرد. مفهوم مقاومت، از منظر نظام الهی و با توجه به ریشه‌های آن، به معنای قیام یک گروه (قوم) برای دفع شری است که در زمانه خود با آن مواجه‌اند. در ادبیات قرآنی، «قوم» به جمعی اطلاق می‌شود که برای انجام کاری به پا می‌خیزند و قیام به امری می‌کنند. بنابراین، مقاومت کنشی گروهی و ارزش‌مدار است که مبتنی بر ارزش‌های اسلامی و برای مقابله با شر صورت می‌گیرد؛ مانند صهیونیسم که امام موسی صدر آن را شر مطلق می‌دانست. این قیام فارغ از سن، جنس و حوزه فعالیت (نظامی، سیاسی یا فرهنگی) است و هر کنشی که بر پایه ارزش‌های اسلامی و برای مقابله با شر باشد، کنش مقاومتی محسوب می‌شود.

*آیا کنش‌های خارج از حوزه‌های نظامی و سیاسی نیز مقاومت شناخته می‌شوند؟

در مقاومت ساحت کنشگری لحاظ نشده و مقاومت صرفاً به نبرد نظامی محدود نمی‌شود؛ بلکه در همه عرصه‌های زندگی که امکان مقابله با ظلم و ستم وجود دارد، برای همه افراد صرف نظر از سن و جنسیت، فرصت کنشگری فراهم است. امروزه، در کنار نبرد نظامی، مقاومت رسانه‌ای نیز نقشی به همان اندازه مهم و حیاتی ایفا می‌کند.

*با توجه به نقش تعیین کننده رسانه‌ها در جهان امروز، چه راهبردهای رسانه‌ای می توان برای انتقال دقیق و مؤثر واقعیت مقاومت به کار گرفت؟

مقاومت را می‌توان از سه منظر بررسی کرد: اول، واقعیت عینی آن در میدان نبرد (مانند جنوب لبنان و غزه)؛ دوم، بازنمایی این واقعیت در رسانه‌ها؛ و سوم، برساخته شدن آن در ذهنیت مخاطبان. نقش رسانه‌ها در وجه دوم، بسیار تعیین‌کننده است. زیرا پیروزی و شکست در نبردهای تمدنی و نظامی، تنها به ابزار نظامی وابسته نیست و رسانه‌ها نیز به عنوان ابزاری قدرتمند در این نبردها ایفای نقش می‌کنند.

*چگونه رسانه‌های مقاومت، افکار عمومی جهانی را تحت تأثیر قرار دادند؟

با وجود سلطۀ رسانه‌های دنیا که در نقطه مقابل جریان مقاومت قرار دارند، رسانه‌های مقاومت در جریان حوادث اخیر غزه توانستند با روایت صادقانه و تاثیرگذار از جنایات صهیونیست‌ها، واکنش‌های گسترده‌ای در سطح جهان برانگیزند.

انتشار صدا و تصویر از مظلومیت مردم فلسطین با تأکید بر نسل‌کشی صهیونیست‌ها، به‌ویژه از طریق شبکه‌های اجتماعی، به‌رغم تلاش‌های گسترده برای سانسور، وجدان عمومی جهانی را بیدار کرد و تظاهرات‌های گسترده‌ای را در سطح دانشگاه‌ها و خیابان‌های اروپا و آمریکا به دنبال داشت.

این موفقیت نشان می‌دهد که بازنمایی مطلوب و روایت صادقانه از درد و رنج مردم فلسطین، حتی در برابر قدرت رسانه‌ای عظیم، می‌تواند افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهد. البته عملکرد حرفه ای برخی رسانه ها از جمله الجزیره نیز در راستای کمک به رسانه‌های جبهه مقاومت باعث شد فریاد ملت فلسطین شنیده شود.

*با توجه یه سلطه جهان غرب در پلتفرم‌های رسانه‌ای چه استراتژی را می‌توان برای مقابله با روایت‌های مغرضانه آنان در پیش گرفت؟

با وجود سلطۀ جریان مقابل بر بسیاری از رسانه‌های جمعی و اجتماعی، استفادۀ هوشمندانه از همین فضاها برای تقویت هم‌شناسی درون امت اسلامی، ضروری است.

مسئلۀ فلسطین، به‌عنوان عاملی وحدت‌بخش، شکاف‌های موجود میان شیعه و سنی را تا حد زیادی پُر کرده است. این وحدت، که مهم‌ترین عامل نگرانی جبهه مقابل است، باید با تمرکز بر هم‌شناسی بیشتر تقویت شود.

متأسفانه رسانه‌های غربی با برجسته‌سازی مرزهای فرقه‌ای و مذهبی، احساس نزدیکی میان مسلمانان را تضعیف می‌کنند. بنابراین، مهمترین و اصلی ترین راهبردی که فضای رسانه‌های جمعی و اجتماعی جهان اسلام باید مد نظر قرار دهد، شناخت متقابل میان مسلمانان است تا با افزایش درک و همدلی، مواجهه و قضاوت‌های میان مسلمانان بهبود یابد.

*چه رویکرد رسانه‌ای در به تصویرکشاندن پایداری مردم غزه پس از آتش‌بس می‌تواند مؤثر باشد؟

مقاومت مردم غزه در طول بیش از پانزده ماه محاصره و جنگ با حداکثر فشار، نمونه‌ای بارز از پایداری و ایستادگی است. استقبال مردم از نیروهای مقاومت از همان روزهای نخست و زنده ماندن سخنگوی حماس، به‌عنوان نمادی از این مقاومت، خود روایتی رسانه‌ای قدرتمند است.

بازگشت امیدوارانۀ مردم به خانه‌های ویران‌شدهۀ خود پس از آتش‌بس نیز نشان از پایداری و پایبندی آنان به سرزمین خود دارد. تصویرسازی از زندگی روزمره‌ی مردم غزه، می‌تواند این پایداری و مقاومت را به‌خوبی به نمایش بگذارد اما چالش اصلی در این زمینه، کمبود حضور فیزیکی خبرنگاران محلی در غزه است.

ارتباط مستقیم خبرنگاران و مردم با مردم غزه از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌تواند در انتقال روایت واقعی و تأثیرگذار از مقاومت و زندگی مردم غزه نقش مهمی ایفا کند.

*رسانه‌ها در مواجهه با دو رویکرد « مقاومت و سازش» چگونه می‌توانند آینده مقاومت را رقم زنند؟

با استناد به نکته مقام معظم رهبری می‌توان گفت که مطمئناً مقاومت هزینه‌هایی دارد، اما بررسی کارنامۀ ۵۰ ساله‌ی دو جریان مقاومت و سازش در منطقه، به‌ویژه با مقایسه‌ی ایران و مصر، نشان می‌دهد که دستاوردها و فواید مقاومت به‌مراتب بیشتر از سازش است.

ایران با وجود تحریم‌های سنگین توانسته به پیشرفت‌های قابل‌توجهی دست یابد، در حالی که مصر با اتخاذ سیاست سازش نتوانست به اهداف خود دست یابد. بنابراین، یک تأمل عقلانی بر روی هزینه‌ها و فواید هر دو رویکرد، به‌وضوح نشان می‌دهد که مقاومت، با وجود هزینه‌ها، سودمندتر است.