به گزارش «شهر بیست» به نقل از پایگاه خبری دیدار قم، طرح «پخش سیلاب رودخانه شور» که در سال ۱۳۹۸ آغاز شد و با اعتباری بالغ بر ۱۸۰ میلیارد ریال به بهره‌برداری رسید، از پروژه‌هایی است که با هدف کنترل ریزگردها، افزایش پوشش گیاهی و تولیدات مرتعی و دامی طراحی شده است.

در این طرح، با احداث «بند» بر روی رودخانه شور و منحرف کردن جریان سیلاب‌های آن به مناطق خشک، تلاش می‌شود پوشش گیاهی منطقه تقویت شود و از گسترش کانون‌های گردوغبار جلوگیری به عمل آید.

با این وجود کارشناسان و فعالان محیط زیست، از همان ابتدا با استناد به مستندات علمی و زیست‌محیطی، خطرات بلندمدت این طرح را یادآور شده و خواستار بازنگری آن شدند.

منتقدان نسبت به پیامدهای فاجعه بار انحراف جریان طبیعی رودخانه شور برای تالاب مره هشدار داده بودند؛ تالابی که نقشی کلیدی در کنترل گردوغبار، تعدیل دمای منطقه، و حفظ تعادل اقلیمی ایفا می‌کند.

تصاویر ماهواره‌ای تأیید می‌کنند که پیش از این، جریان آب رودخانه شور ضمن حفظ حیات تالاب مره، موجب تغذیه اکوسیستم‌های وابسته به آن مانند تالاب حوض سلطان و دریاچه نمک می‌شد که قطع این جریان، زنجیره‌ای از پیامدهای زیست‌محیطی را به همراه خواهد داشت.

سیدرضا موسی مشکینی، مدیرکل وقت محیط‌زیست استان قم، در آغاز اجرای طرح هشدار داده بود که قطع حقابه طبیعی تالاب مره، می‌تواند این پهنه آبی را به مرز نابودی بکشاند و این منطقه را به کانون گردوغبار بزرگی تبدیل کند.

وی در اظهارنظری صریح اعلام کرده بود: «چند قطره حقابه‌ای که از رودخانه شور دریافت می‌کنیم به بهانه تالاب است، و اگر این طرح اجرا شود، کل این حقابه را از دست خواهیم داد».

موافقان طرح، اما، تأکید دارند که این پروژه این پروژه با هدف بیابان‌زدایی و احیای ۷۰ هزار هکتار از اراضی بیابانی استان قم طراحی شده و می‌تواند به بهبود شرایط زیست‌محیطی و اقتصادی منطقه کمک کند.

محمد شعاعی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم معتقد است: «پخش سیلاب به مناطق هدف، می‌تواند از گسترش بیابان‌ها جلوگیری کند و معیشت جوامع محلی، به‌ویژه دامداران، را بهبود بخشد».

وی در گفتگو با دیدار قم هدف اصلی این طرح را «تقویت پوشش گیاهی منطقه و جلوگیری از تبدیل آن به کانون گردوغبار» اعلام و تأکید می‌کند: «این اقدام می‌تواند علاوه بر احیای زمین‌های بیابانی، به بهبود معیشت دامداران محلی کمک کند».

در مقابل، کارشناسان محیط‌ زیست این طرح را «زیان‌بار» می‌دانند. محمدحسین بازگیر، مدیرکل محیط ‌زیست استان قم آن را «یکی از اشتباهات بزرگ در طبیعت و محیط‌زیست قم» توصیف و تأکید می‌کند: «خشکی تالاب مره، این منطقه را به کانون گردوغبار بزرگی تبدیل می‌کند که اثرات آن فراتر از مرزهای استان خواهد بود».

البته خشکی تالاب مره تنها بخشی از نگرانی‌ها است زیرا تصاویر ماهواره‌ای و مطالعات علمی نشان می‌دهند که خشک‌شدن تالاب مره زنجیره‌ای از آثار منفی را بر دیگر پهنه‌های آبی منطقه، از جمله دریاچه نمک و حوض سلطان، به دنبال خواهد داشت.

این دریاچه‌ها که نقش مهمی در تعادل اقلیمی منطقه دارند، با کاهش جریان طبیعی آب به کانون‌های گردوغبار نمکی تبدیل می‌شوند که پیامدهای آن می‌تواند تا فراتر از مرزهای استان امتداد یابد و با افزایش طوفان‌های نمکی و گردوغبار، سلامت و زندگی میلیون‌ها نفر را تهدید کند.

هر چند امکان بیابان‌زدایی و احیای ۷۰ هزار هکتار از اراضی از اهداف این پروژه عنوان شده است اما کارشناسان محیط‌ زیست این طرح را «غیر کارشناسی» می‌دانند. به گفته آن‌ها، کارکرد زیست‌محیطی تالاب‌ها در مقابله با گردوغبار و تعدیل شرایط اقلیمی، به مراتب مؤثرتر از هرگونه پوشش گیاهی مصنوعی است.

البته مدیرکل منابع طبیعی استان قم در پاسخ به این انتقادات تأکید می‌کند: «به هیچ عنوان این پروژه غیر کارشناسی نبوده و باید برای جلوگیری از دست کاری‌ها در مسیر این طرح کنترل لازم صورت گیرد».

با این حال منتقدان طرح پخش سیلاب رودخانه شور به شدت نگران آثار «بحران زای» این پروژه بر اکوسیستم منطقه و منابع آبی هستند.

محمود روح‌الله پور، کارشناس محیط ‌زیست در گفتگو با دیدار قم، این طرح را “تهدیدی جدی برای زیست‌بوم منطقه” می‌داند و تأکید می‌کند: «کارکرد طبیعی تالاب‌ها در جلوگیری از ریزگردها و تنظیم اقلیم، بسیار مهم‌تر از منافع موقتی پوشش گیاهی است».

وی برداشت آب از رودخانه شور به بهانه پخش سیلاب و تقویت پوشش گیاهی را «دست‌اندازی به منابع زیستی مشترک» و «نادیده گرفتن قوانین زیست‌محیطی و ایجاد بحران‌های زیستی در منطقه» می‌داند و تصریح می‌کند: «این پروژه نه‌تنها تهدیدی جدی برای تعادل زیست‌محیطی منطقه است، بلکه می‌تواند زندگی انسانی و اکوسیستم‌های گیاهی و جانوری را نیز تحت تأثیر قرار دهد».

کارشناسان محیط زیست بازنگری در طرح، حفظ حقابه تالاب مره، پیش‌بینی و اجرای برنامه مدیریتی برای استفاده بهینه از منابع آبی، هماهنگی بهتر میان دستگاه‌های اجرایی و محیط زیست، مراجعه به مطالعات علمی و مشورت با کارشناسان را از جمله راهکارهای کاهش آثار زیان‌بار طرح «پخش سیلاب رودخانه شور» می‌دانند.

به گفته این کارشناسان پایش مستمر تأثیرات زیست‌محیطی طرح و ایجاد سازوکارهای شفاف برای گزارش دهی و نظارت عمومی نیز می‌تواند به کاهش تعارض‌ها و افزایش اثربخشی این اقدامات کمک کند در غیر این صورت، استمرار روند کنونی ممکن است بروز بحران‌های اجتماعی و اقتصادی را در منطقه به دنبال داشته باشد.