شهر بیست/ سرویس اجتماعی _ وجیهه غلامحسین‌زاده: در کوچه و محله‌های قم و به ویژه محله‌های مرفه‌تر که قدم بزنیم چیزی توی ذوقمان می‌زند، نماهایی که همگی یک شکلند و آدم را یاد معماری‌های قدیم روم می‌اندازند، ستون‌های بلند و کله گاوی‌ها و المان‌هایی که هرچه فکر کنیم در تاریخ ایران نمی‌توانیم مبدأیی برای آن پیدا کنیم. نماهایی که به اسم نمای رومی می‌شناسندش و در نگاه اول به جای یک خانه بی‌آلایش و محل آرامش، یک کاخ با حجم بی اندازه‌ای از تجملات را برای بیننده تداعی می‌کند، مسئله‌ای که این روزها شهر را احاطه کرده است و انگار دارد جلوه‌ای جدید به شهر قم می‌دهد، شهری که عنوان «پایتخت جهان تشیع» را یدک می‌کشد.

نمای رومی یکی از متداول‌ترین سبک‌های طراحی نمای ساختمان است که در حال حاضر در کشورمان بسیار رواج یافته است. نمای رومی بر مبنای پوشش تمام و یا بخش اعظمی از نمای ساختمان با سنگ تراورتن ایجاد شده است. نمای رومی که به نمای کلاسیک هم شناخته می‌شود به دلیل داشتن شاخصه‌های زیبایی متعدد، افراد زیادی را به خود جذب می‌کند. از منظر جامعه شناسان، ساختمان‌های با نمای رومی به عنوان پاسخی به نیاز جامعه در سندروم کاخ نشینی و تجمل گرایی ایجاد شده است که در تضاد با سبک معماری اسلامی است.

به کارگیری ستون‌های کوتاه تزئینی در کنار دیگر ستون‌ها، عدم استفاده از ستون‌های با مقطع زاویه‌دار و استفاده از ستون‌های دایره شکل، استفاده از سرستون‌ها و کله گاوی‌ها، استفاده از قوس‌های زمخت و بزرگ که در آن نقش‌های برجسته ظریف وجود دارند و استفاده از پاستون، انواع کتیبه، گلویی‌ها، هلال و قاب پنجره همه از جمله ویژگی‌های این نماست که می تواند آن را با سایر نماهای سنگی متمایز کند.

اقبال قمی‌ها به نمای رومی‌ها

در کار پژوهشی که در سال ۹۵ در سطح شهر قم انجام شد مشخص شد اقبال به این نماها در سال های ۹۴ و ۹۵، با رشد روز افزونی به ویژه در منطقه‌های یک و چهار مواجه بوده است. این وضعیت، مسئولان و نمایندگان شهری را به فکر انداخت و در جلسه ۲۸ آبان سال ۹۵ در کمیسیون ماده پنج استان، مصوبه ممنوعیت ساخت نماهای رومی به تصویب رسید و ۲۹ آبان ماه برای اجرا به شهرداری ابلاغ شد که به موجب آن افرادی که اقدام به ساخت نمای رومی کنند با مشکلاتی از جمله صادر نشدن پایان کار مواجه می‌شوند اما حالا بعد از گذشت بیش از دوسال از ابلاغ این مصوبه به نظر می رسد که این ممنوعیت چندان مؤثر نبوده است و نماهای رومی روز به روز بیش از گذشته درسطح شهر قم دیده می‌شوند.

عبدالله جلالی رئیس شورای اسلامی شهر قم معتقد است که این نماها یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری است و بارها مخالفت شورای شهر با آن اعلام شده و اقداماتی هم در راستای آن صورت گرفته است و حتی شورای شهر معتقد است که برخورد می‌تواند به این طریق باشد که پایان کار به استفاده کنندگان از این نما داده نشود، اما تمام کار هم برعهده شهرداری نیست و مقداری هم باید خود مالکان همکاری کرده و از ترویج و تبلیغ این نماها جلوگیری کنند.

به گفته جلالی بسیاری از افرادی که کارشان ساخت‌وساز است و علاوه بر این مردم هم در خرید های خود بیشتر به ظاهر توجه می‌کنند و به ماهیت مکانی که می‌خواهند در آن زندگی کنند توجه نمی‌کنند، این نگاه باید اصلاح شود که مردم شیفته نماهای ظاهری نشوند چرا که آسیب پذیرترین نماها از نظر ایمنی، همین نماهای با نقش‌های برجسته خاص هستند که با کمترین لرزش ریزش می‌کند.

نمای رومی وصله ناجور شهر قم

موضوع فرهنگ و تضاد این نماها با منظر شهری مورد انتظار از شهر قم هم موضوع دیگری است که رئیس شورای اسلامی شهر قم هم به آن اشاره کرده و اعتقاد دارد: این نماها اصلاً با شئون قم سازگاری ندارد و ما به صورت ویژه با آن مخالفیم، کمیسیون ماده ۵ هم ممنوعیت این نماها را مصوب کرده است اما با این حال کمتر توجه می شود. ما در نظرداریم که با موافقت کمیسیون ماده ۱۰۰ حتی اگر بشود دستور تخریب این نماها داده شود تا بتوان از توسعه این نماها جلوگیری شود.

در اجرای نمای رومی، حجم سازی یکی از موارد پر اهمیت برای زیبایی و ایجاد استحکام کار است ولی مشاهده شده است که به منظور کاهش هزینه ها، این امر با ضعیف‌ترین متریال ممکن و عمدتاً با میلگرد، پروفیل‌های سبک و یا رابیتس و بدون محاسبه مهندسی اجرا می شود که خطرات مالی و جانی زیادی را در پی خواهد داشت.

امین مقومی هم در این رابطه اعتقاد دارد که مشکل عمده‌ای که ما در حوزه نما داریم و در حوزه های دیگر ساختمان هم وجود دارد، این است که بسیاری از کسانی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند اصلاً فاقد صلاحیت هستند یعنی یا مهندس نیستند و یا پروانه فعالیت و اشتغال ندارند و دغدغه سازمان نظام مهندسی ساختمان، جلوگیری از فعالیت این افراد است که با شورای شهر و شهرداری هم پیش از این مطرح شده است.

به گفته رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم، گردش کاری که در بحث نما قرار است تعریف شود این است که در صورت امکان، کنترل نما و طراحی نما را در ابتدای کار تعیین تکلیف کنیم و یا در تخلفات ساختمانی کمیسیون های ماده صد به موقع به آن پرداخته شود که در این صورت راحت تر می‌تواند کنترل شود.

«اما حالا وضعیت به گونه ای‌است که عموماً به خاطر تخلفاتی که شکل می‌گیرد نما هم به تناوب تغییر می‌کند و نقشه نما را کسی می‌کشد که یا فاقد صلاحیت است و یا با این کار سوء استفاده می‌کند»، این را مقومی گفته و ادامه می‌دهد: مانند اتفاقی که درگذشته در سبک سازی اتفاق افتاد، تبلیغات سبک سازی منجر به این شد که نهایتاً عده‌ای از آن سوءاستفاده کردند و اینطور نیست که مشکل نماهای رومی هم صرفاً از سمت مهندسان رخ بدهد.

به گفته وی در رابطه با نماهای رومی دو موضوع مطرح است، یکی فرهنگ شهر است که دچار آسیب شده و تجملات را در فرهنگ شهری ما رواج داده است و بحث مهمتر سازه این نماهاست که معمولا از نظر ایمنی تأیید شده نیستند، این‌ها با گذشت زمان و در اثر وزن سنگینی که دارند آسیب پذیر می‌شوند و  با یک حادثه ممکن است ریزش داشته باشد، به خصوص در هوای قم با سرما و گرما شدید این اتفاق محتمل‌تر است.

نماهای رومی و فقدان استحکام و امنیت

عدم تناسب و عدم توجه به طراحی در سازه ساختمان، نکته مهمی است که در کنار فرهنگ از آسیب‌های این گونه از نماها به شمار می‌رود، آن‌طور که رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان قم می‎گوید: بعد از بیست سال مردم تقریباً با رعایت ایمنی و استحکام بنا آشنا شده اند و حالا زمان این است که توجه مردم را بیش از گذشته به این حوزه جلب کنیم اما عملاً به جای اینکه گام به گام در مقرارت ملی جلو برویم و هزینه‌ها به جای اینکه در بخش‌های لازم مثل مصرف انرژی و استحکام صرف شود، در تجملات و فخرفروشی به کار گرفته می‌شود.

استفاده از ابزارهای تشویقی برای جلب مردم به استفاده از نماهای جایگزین یکی از اتفاقاتی است که می‌تواند جلوی پیشروی سریع این نماها را بگیرد، مقومی در این رابطه هم اعتقاد دارد: «در معرفی جایگزین‌ها هم لازم است که اقدامات جدی‌تری شود، برای نمونه برگزاری جشنواره‌هایی مانند نماهای برتر هم اقدامات خوبی است اما کافی نیست و رسانه و جراید و صدا و سیما به خصوص باید در این حوزه ورود کنند.»

به گفته وی، نمای آجر در قم امتحان خود را پس داده است، هم با اقلیم قم سازگار است و از نظر وزن و ایمنی از سنگ متفاوت است و باید در راستان توسعه این‌گونه نماها تلاش شود، ضمن اینکه در این حوزه برای مهندسان آموزش‌های مستمری برگزار می‌شود و ما هم باید این موضوع را توسعه بدهیم.

آن‌طور که مقومی می‌گوید: مشکلات ایجاد شده در حوزه نماهای رومی تنها به مهندسان برنمی‌گردد و باید نقش چندجانبه اجرایی شود، شورای سیما و منظر شهری استان که دو سال است به استناد کمیسیون ماده ۵ شکل گرفته است، به نسبت قبل تحرک بیشتری پیدا کرده اما کافی نیست، و اگر ما همان دستورالعملی را که به تصویب این شورا رسیده، اجرایی کنیم بسیاری از مشکلات حل می شود اما ما به عنوان سازمان نظام مهندسی و مجمع مهندسان عموماً ضمانت اجرایی نداریم چون مجموعه تخصصی هستیم که یا باید گزارش بدهیم و یا کنترل هایی را انجام دهیم.

اما به گفته وی، اگر کسی در چارچوب ضوابطی که تعیین شده است تخلفی داشته باشند از سوی شورای انتظامی و یا گروه نظارت سازمان نظام مهندسی رسیدگی می‌شود ولی اصل موضوع نما یک موضوع چندجانبه است و باید در چارچوب ضوابط موجود ورود پیدا کند و با توجه به اینکه تغییر در نظام مسکن و شهرسازی، سیاست کلی نظام است که ابلاغ شده است باید در دهه پنجم انقلاب به آن پرداخته شود.

نمای ساختمان‌ها، نشانه ای از هویت شهری

شهردار قم هم با تأئید این مسئله، اجرای نمای اسلامی را که در صحبت‌های مقام معظم رهبری در مورد گام دوم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته بود یکی از مسائلی دانست که باید به آن توجه ویژه شود، چرا که تمدن نوین اسلامی به این معناست که مظاهر تمدن را باید در سبک زندگی ببینیم و یکی از این مظاهر، نماهاست که قاعدتاً امروز تحت تأثیر فرهنگ غرب است.

آن‌طور که مرتضی سقائیان نژاد گفته است خود فرهنگ غرب بر مبنای زور و استیلا بنا نهاده شده است و با فرهنگی اسلامی که مبنای آن تزکیه است، متفاوت است. اما امروز هر کسی به دنبال سرمایه خودش بوده و بدون توجه به اینکه چه فرهنگی امروز در کشور حکمفرماست به صورت غیرمستقیم در فرهنگ غربی قدم می‌گذارد.

به گفته وی رفتار و پوشش و ساختمان‌ها در یک شهر، همه حلقه‌های یک زنجیر هستند و باید چاره‌اندیشی شود، با نظام مهندسی صحبت‌هایی داشتیم، اگر طراحی هایی داشته باشیم و این طرح‌ها را به صورت الگو به مردم بدهیم شاید بتوان جلوی نماهای رومی را گرفت.

سقائیان نژاد اعتقاد دارد که بین ارگان‌هایی که بر نما نظارت دارند باید انسجام وجود داشته باشد و اگر راه و شهرسازی، شهرداری و کمیسیون ماده ۵ دست به دست هم بدهند و در اتمام ساختمان، سفت و محکم پای این قضیه بیاستند، می‌توانیم این موضوع را به سمتی ببریم که برای کسی صرف نکند که از نمای رومی استفاده کند.