به گزارش «شهر بیست» به نقل از روابط عمومی شهرداری قم، روزهای ابتدایی سال ۱۳۷۴ و پیش از سفر مقام معظم رهبری به شهر قم بود که جلسه‌ای با حضور مسئولان وقت مدیریت شهری و مدیریت استان قم در دفتر وزیر کشور وقت برگزار شد. علی‌محمد بشارتی، وزیر کشور وقت در آن جلسه از مسئولان استان قم خواست پروژه‌ای ویژه برای شهر قم تعریف کنند که در آستانه سفر رهبر انقلاب به قم آغاز شود.

در آن جلسه که برخی مسئولان شهرداری تهران نیز حضور داشتند، تجربه پروژه بلوار نواب صفوی در تهران مطرح و بر اساس آن الگوی احداث خیابانی عریض مابین حرم مطهر و مسجد مقدس جمکران تصویب شد، از همان روزها تملک اراضی واقع در طرح این بلوار که از قضا در بافت تاریخی شهر قم نیز قرار داشت توسط شهرداری تهران آغاز و بخشی از محلات، باغ‌ها و خانه‌های تاریخی قم از این بابت تخریب شد.

مسیر شکل‌گیری این پروژه چندان سرراست و مستقیم نبود. ابتدای دهه ۹۰ بود که شهرداری قم آن‌هم در زمانی که تمام بودجه یک سال شهرداری در حوزه عمران شهری به ۱۰۰ میلیارد تومان نمی‌رسید، ۴۰۰ میلیارد تومان برای تکمیل این بلوار اوراق مشارکت فروخت. اوراق مشارکتی که بعدها تبدیل به بدهی‌های کلان بانکی شد و فرایند تکمیل این بلوار را به کاری بسیار پرهزینه بدل کرد، تا جایی که سال ۱۳۹۹ رئیس وقت شورای اسلامی شهر قم هزینه ساخت این بلوار را بیش از هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان برآورد کرد.

همان سال‌ها بود که طرح‌هایی توسط مشاور فجر توسعه برای این بلوار تهیه و پس از رفت و برگشت‌هایی در کمیسیون ماده پنج استان تصویب شد. این طرح برای تأیید نهایی باید به شورای عالی معماری و شهرسازی می‌رفت، اما این شورا طی نامه‌ای، طرح بلوار پیامبر اعظم (ص) را رد کرد.

فراز و نشیب‌های تصویب طرح

هماهنگی نداشتن رویکرد اساسی طرح با مفهوم زیارت و تجارب تاریخی شهرسازی پیرامون بقاع متبرکه در اتخاذ رویکرد یادمان‌گرایی، اتصال حرم مطهر و مسجد جمکران از طریق معبر عریض و مستقیم، ارزیابی نشدن اثرات زیست‌محیطی طرح و لزوم جلوگیری از تکرار تجارب ناموفق توسعه اطراف بقاع متبرکه در مشهد و شیراز از دلایل کمیته فنی شورای عالی معماری و شهرسازی برای مخالفت با این طرح است که در نامه‌ای به استان ابلاغ‌شده بود.

این تصمیم با انتقادات زیادی از سوی مسئولان استانی مواجه شد، چراکه هزینه زیادی بابت تملک و اجرای بلوار پیامبر اعظم (ص) نصیب استان شده بود، اما تصمیم‌گیری آن از ابتدا در مرکز اتفاق افتاده است و حالا هم از مرکز در حال توقف بود.

کشمکش‌های مدیریتی راجع این بلوار ادامه داشت تا اینکه شنبه، پنجم آذر ۱۴۰۱ و در ادامه اجرای مصوبات سفر ریاست‌جمهوری قم، تصمیم‌گیری درباره بلوار پیامبر اعظم (ص) به مدیریت استان واگذار شد. این واگذاری با هفت شرط انجام شد که یکی از آن‌ها، «تأمین کاربری‌های فرهنگی، مذهبی، تفریحی-توریستی و خدماتی و انطباق سطوح کاربری‌ها تجاری با نیاز شهر بود.»

مبنا قرار گرفتن طرح تهیه‌شده توسط مشاور پایان مسیر برای چالش‌های بلوار پیامبر اعظم (ص) نبود. در طول ماه‌های گذشته بارها انتقاداتی نسبت به این بلوار و تعریف پروژه‌های اقتصادی در آن مطرح‌شده است که شورای اسلامی شهر نیز در بیان این انتقادات سهمی دارد. عده‌ای به‌صراحت بیان می‌کنند که تمام کاربری‌های این بلوار باید فرهنگی باشد، برخی نیز نگران جو و فضای حاکم بر این بلوار پس از ایجاد کاربری‌های مختلف اقامتی و فضای سبز هستند.

۱۹ پروژه در بلوار پیامبر اعظم (ص) فعال است

سیدمرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار قم با اشاره به فعال بودن ۱۹ پروژه در بلوار پیامبر اعظم (ص) می‌گوید: دغدغه ما این است که رنگ و بوی تمدنی در بلوار پیامبر اعظم (ص) از رنگ و بوی تجاری بیشتر باشد.

وی با اشاره به طراحی پروژه‌های بزرگ فرهنگی در این بلوار تاکید می‌کند: کتابخانه تاریخ اسلام در ۱۴ طبقه بزرگ‌ترین کتابخانه شیعه در حال ساخت در این بلوار است. موزه دین و دنیا به مساحت ۲۰ هزار متر مربع و شهربازی در این بلوار در حال احداث است.

شهردار قم ساخت مراکز اقامتی با سرمایه‌گذاری نهادهای انقلابی، حوزه علمیه و پنج مسجد بزرگ را از دیگر پروژه‌های فرهنگی این محور می‌داند و اضافه می‌کند: بلوار پیامبر اعظم (ص) ۱۱۶ قطعه دارد که طرح شهرسازی و کاربری‌های آن در کمیسیون ماده ۵ استان قم تصویب شده است و این‌طور نیست که شهردار به تنهایی تصمیم بگیرد در این بلوار چه اتفاقی بیفتد.

برنامه‌ریزی برای تحقق یک بلوار آیینی

علی رمضانی، رئیس سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری قم نیز با اشاره به انتقادات درباره بلوار پیامبر اعظم (ص)، اظهار می‌کند: این بلوار به عنوان یک بلوار آئینی برای ما شناخته می‌شود، هرچند که بلوار آئینی تعریف مشخص و علمی ندارد، اما شهرداری قم تلاش کرده است تا با برنامه‌ریزی برای محور مستقیم و کاربری‌ها، این مهم را محقق کند.

وی اضافه می‌کند: یک سمت بلوار، حرم مطهر و سمت دیگر مسجد جمکران است که به این مسیر معنویت می‌دهد، حالا اگر در این بلوار یک هتل یا بیمارستان بسازیم، باز هم روح معنویت در تمام این کاربری‌ها حاکم خواهد بود.

رئیس سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری قم با اشاره به واگذاری اراضی این بلوار برای ساخت مسجد، کتابخانه، موزه و حوزه علمیه، تصریح می‌کند: شهرداری هزینه سرسام‌آوری در بلوار پیامبر اعظم (ص) انجام داده است که مسیر پیاده‌روهای این بلوار قطع نشود، چراکه قرار است این بلوار آئینی باشد.

رمضانی تاکید می‌کند: قرار است طبق مصوبه شورای اسلامی شهر قم، پنج مسجد بزرگ در این بلوار داشته باشیم و ما این مساجد را به مؤسسات فرهنگی مسجدمحور تبدیل کرده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه در گذشته نیز بازارها در کنار مساجد و مدارس علمیه ساخته می‌شد، می‌گوید: در گذشته مسئله فرهنگ، آموزش و تجارت با مسئله کسب‌وکار در آمیخته بود که الهام گرفته از معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی است، همان‌طور که امروز نیز در مجاورت حرم مطهر و مسجد امام حسن عسکری (ع)، بازار وجود دارد.

رئیس سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری قم تاکید می‌کند: این نوع اختصاص کاربری موجب می‌شود کارکرد معنوی و آئینی تنها به مناسبت‌ها یا ساعات خاصی اختصاص پیدا نکند، بلکه در طول هفته و در طول شبانه‌روز جریان حیات و معنویت در این بلوار جریان داشته باشد.

رمضانی خاطرنشان می‌کند: مسئله دیگر نمای ساختمان‌های این بلوار و به کار بردن المان‌های دینی در آن است که در این زمینه نیز دغدغه وجود دارد و جلسات مستمری برای بررسی نمای ساختمان‌های واقع در این بلوار در معاونت شهرسازی شهرداری قم برگزار می‌شود.

داستان بلوار پیامبر اعظم (ص) هنوز هم ادامه دارد و هرچند کاربری‌های این بلوار در قالب طرح‌های مشاوره تعیین تکلیف شده است، اما رئیس سازمان سرمایه‌گذاری شهرداری قم می‌گوید از پیشنهادات و طرح‌های ابتکاری در این زمینه استقبال می‌شود، طرح‌هایی که در قالب مطالعات ساختارمند می‌تواند به بهبود وضعیت این بلوار در آینده و کاهش عوارض منفی احتمالی بارگذاری کاربری‌های مختلف کمک کند.