به گزارش «شهر بیست» به نقل از روابط عمومی شهرداری قم، انتهای دهه ۸۰ و به دنبال آغاز همزمان دو خط قطار شهری در قم، داستان طولانی مترو و منوریل آغاز شد. دو پروژه‌ای که حواشی مربوط به آن‌ها تا امروز نیز در جریان بوده است و اختلاف نظرها بر سر مسائل فنی، اقتصادی و مدیریتی آن‌ها گویا تمامی ندارد.

خردادماه سال ۹۰ بود که قرارداد خط A متروی قم به صورت EPC با قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا سپاه پاسداران بسته شد، قراردادی که سید مرتضی سقائیان نژاد، شهردار قم می‌گوید از همان ابتدا با قیمت پایین نسبت به دیگر کلان‌شهرها بسته شد. یک سال بیشتر از قرارداد نگذشته بود که سال ۹۱ جهش سه برابری در نرخ ارز اتفاق افتاد و این جهش‌ها چندین بار در طول پروژه اتفاق افتاده است.

نگاهی به روند پروژه متروی قم نشان می‌دهد که این طرح هیچ‌گاه روال عادی یک ابرپروژه را طی نکرده است. دو سال ابتدایی به دلیل نبود دستگاه مکانیزه حفاری به حفر ۸۰۰ متر تونل دستی از سمت میدان بقیه‌الله(عج) گذشت و نتیجه چندانی در برنداشت. مراسم ورود دستگاه مکانیزه حفاری به پروژه متروی قم سال ۱۳۹۲ و با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی وقت برگزار شد. همان زمان بسیاری امیدوار بودند که این پروژه در مدت زمان مناسبی تکمیل شود. با این‌ وجود مشکلات زیادی از تورم گرفته تا تحریم‌ها و مشکلات قراردادی متروی قم را تا امروز نیز به عنوان طرحی نیمه‌تمام به موضوع برخی بگومگوهای سیاسی و مدیریتی تبدیل کرده است.

دردسرهای تعدیل قیمت در قرارداد قطعی

نخستین درخواست تعدیل قرارداد از سوی شهرداری قم به شورای عالی فنی کشور، آبان ۱۳۹۵ ارسال و سال ۹۶ تصویب شد. در مصوبه سال ۹۶ پروژه خط متروی قم فازبندی شد. فاز نخست محدوده فعلی یعنی از قلعه کامکار تا میدان مطهری دو ایستگاه اصلی و سه ایستگاه گذری را در برمی‌گرفت و تعهد این بود که مسیر و دو ایستگاه اصلی به صورت صددرصد و دپو و ایستگاه‌های گذری به صورت ۶۵ درصد تکمیل شود.

شرایط اقتصادی کشور، اما چندان هموار نماند و نوسانات ناگهانی و غیرطبیعی نرخ ارز دوباره پدید آمد. سال ۹۷ درخواست دوم تجدید نظر برای نرخ پیمان به شورای فنی کشور ارسال شد. آنطور که شهردار قم می‌گوید این تعدیل دوم نیز مطابق با درخواست شهرداری قم مصوب نشد. شهرداری می‌خواست این تعدیل قرارداد بر مبنای فهرست بها اتفاق بیفتد تا دیگر نوسانات نرخ ارز برای اجرای پروژه وقفه ایجاد نکند، در نهایت سال ۱۴۰۱ شورای عالی فنی درخصوص موضوعات قم قانع و مصوبه‌ای برای مبنا قراردادن فهرست بها صادر شد که مورد تأیید همه ارکان پروژه بود.

جهش اجرایی در پروژه متروی قم

محمدرضا انگشت‌باف، مدیرعامل سازمان قطار شهری قم تأثیر این مصوبه را به حدی می‌داند که موجب یک جهش در امور متروی قم طی سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ شد.

«تکمیل ۹۷ درصدی ایستگاه مطهری، تکمیل ۹۴ درصدی ایستگاه کشاورز، نصب هشت دستگاه پله برقی، تکمیل تأسیسات، نصب تجهیزات، تهیه پله برقی برای ایستگاه کشاورز، نصب تجهیزات مخابرات، نصب تجهیزات اعلام حریق، نصب تجهیزات تهویه ایستگاه مطهری و عقد قرارداد برای مسئله سینگنالینگ از اقداماتی است که به دنبال آخرین تعدیل قرارداد متروی قم صورت گرفته و نشان دهنده اهمیت مسائل قراردادی و مالی در پروژه است.»

هشتم آبان سال جاری بود که طرح تحقیق و تفحص از سازمان قطار شهری که توسط کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر قم به صحن علنی آمده بود، با شش رأی موافق، یک رأی مخالف و شش رأی ممتنع تصویب نشد. هر چند در ظاهر پرونده تحقیق و تفحص باید با مصوب نشدن آن در صحن علنی مختومه شود اما با این حال اعتراض اعضای موافق تحقیق و تفحص و بگومگوهای پیش آمده در روز جنجالی شورا موجب شد مسئله متروی قم در صدر اخبار مدیریت شهری قرار گیرد.

یکی از سوالات مطرح شده در طرح تحقیق و تفحص از سازمان قطار شهری علت تعلل در تأمین واگن متروی قم بود. این مهم براساس نوع قرارداد برعهده پیمانکار پروژه بود، اما به گفته مدیرعامل سازمان قطار شهری قم تلاش‌های پیمانکار در این زمینه با وجود مذاکرات متعدد و برگزاری مناقصه در دو برهه زمانی، به نتیجه نرسید.

پس از این جریان شهرداری قم نیز وارد مدار مذاکرات تأمین واگن مترو شد تا در کنار پیمانکار در این زمینه نقش ایفا کند.

مذاکرات ناموفق با شرکت روسی

«یکی از اقدامات مذاکره با شرکت روسی بود. سال ۹۶ دولت یک خط اعتباری میان ایران و روسیه برقرار کرد و اعلام شد که پروژه‌های مترو می‌تواند از این فرصت استفاده کند. قطار شهری قم از این ظرفیت استفاده کرد و با شرکت روسی وارد مذاکره شد. پس از حدود هشت ماه پیگیری، برگزاری جلسات متعدد و بازدید از توانمندی‌های شرکت، این مسئله از نظر فنی تأیید شد، اما خط اعتباری پایدار نماند.»

محمدرضا انگشت‌باف، مدیرعامل سازمان قطار شهری قم به گران‌فروشی شرکت روسی اشاره کرد و ادامه داد: این شرکت هر واگن مترو را یک میلیون و ۳۷۰ هزار یورو قیمت داده بود که بدون قطعات یدکی بود، همان زمان وزارت کشور با شرکت پوژن چین قیمت هر واگن را ۹۰۰ هزار یورو اعلام کرده بود که این اختلاف قابل توجه بود.

وی با اشاره به وارد شدن متروی قم به مذاکرات وزارت کشور با شرکت چینی پوژن، اظهار کرد: سال ۱۳۹۷ شهرداری قم دو مصوبه هیئت وزیران را در این خصوص اخذ کرد تا از ظرفیت ۲۵ درصدی قرارداد وزارت کشور و پوژن چین به قم اختصاص پیدا کند. مصوبه اول وزارت کشور را گرفتیم و قرار شد ۸۰ دستگاه واگن به قطار شهری قم اختصاص یابد که ایراد قانونی به این مسئله وارد شد و مصوبه دوم را سال ۹۸ برای ۵۵ دستگاه گرفتیم.

مدیرعامل سازمان قطار شهری قم اضافه کرد: تغییرات مدیریتی در وزارت کشور قدری این مسئله را دچار وقفه کرد و در نهایت موارد فنی، مالی و قراردادی در خصوص تأمین ناوگان متروی قم رفع و سال ۱۴۰۱ قرارداد تأمین ناوگان متروی قم با شرکت پوژن منعقد شد.

انگشت‌باف با اشاره به ارزش ۱۳۰ میلیون یورویی این قرارداد، افزود: تمام هزینه‌های این قرارداد توسط دولت پرداخت می‌شود. اسناد مطالعات تفصیلی این قرارداد تهیه شده است و پس از تعیین تکلیف چند مورد از جزئیات و پرداخت نخستین قسط توسط وزارت کشور، پوژن آمادگی دارد که در مدت پنج ماه این واگن را به قم تحویل دهد.

وی در پاسخ به ابهام دیگری در مورد صرف نشدن مبالغ اوراق مشارکت به میزان ۳۰۰ میلیارد تومان، تصریح کرد: در حساب سازمان قطار شهری چه یک میلیارد تومان باشد و چه ۳۰۰ میلیارد تومان برای هزینه کردن آن نیاز به صورت وضعیت است. صورت وضعیت در قراردادهای EPC به این شکل تولید می‌شود که پیمانکار مناقصه یا مزایده‌ای را برگزار می‌کند، کار را پیش می‌برد و آن را تبدیل به صورت وضعیت می‌کند که از سوی شهرداری پرداخت می‌شود. مسئله تأمین ناوگان در آن برهه زمانی تبدیل به صورت وضعیت و مطالبه از سوی پیمانکار نشد تا شهرداری پرداخت را از محل اعتبارات موجود انجام دهد.

تأمین دستگاه حفار مترو برعهده پیمانکار است

مسئله مالکیت دستگاه مکانیزه حفار مترو نیز از دیگر مسائلی بوده که این روزها در رسانه‌ها مطرح شده است. دستگاهی که گفته می‌شود در پروژه متروی اصفهان در حال بهره‌برداری است و ادعا شده است این دستگاه که در مالکیت شهرداری قم بوده بدون مصوبه شورا سر از اصفهان درآورده است.

سیدمرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار قم این ادعا که شهرداری قم مالک دستگاه حفار مترو بوده است را رد کرد و گفت: طبق قرارداد ما برای مالکیت دستگاه باید ۶.۴ میلیون یورو به پیمانکار پرداخت می‌کردیم که شهرداری قم این مبلغ را به دلیل فرسوده بودن دستگاه و نظر نماینده تخصصی شرکت هرن کنشت پرداخت نکرد.

موضوعی که در این زمینه مطرح می‌شود، پرداخت مبلغ ۱۰ میلیون یورو در ازای دستگاه حفار مترو است که انگشت‌باف، مدیرعامل سازمان قطار شهری قم آن را پرداختی در راستای پیشرفت عمرانی کار می‌داند چرا که نوع قرارداد مبنی بر پرداخت به پیمانکار بر اساس ساختار شکست پروژه است. اگر سرجمع اعتباراتی که به پیمانکار در قالب دستگاه حفار یا دیگر صورت وضعیت ها پرداخت شده را محاسبه کنیم، خواهیم دید تونل متروی قم ارزان تر از حفاری تونل در دیگر کلانشهرهای کشور اجرا شده است و همین موضوع نشان میدهد پرداخت ها در راستای انجام کار بوده نه صرف مالکیت دستگاه. صراحت قرارداد مبنی بر لزوم پرداخت ۶.۴ میلیون یورو برای احراز مالکیت شهرداری قم در این پروژه نیز شاهد دیگری بر این مدعا است.

مدیرعامل سازمان قطار شهری قم تاکید کرد: طبق قانون دستگاه حفار در مالکیت شهرداری نیست و اگر بنا شود پس از امکان‌سنجی مجدد، خط B متروی قم با مختصات جدید آغاز شود، از نظر فنی و قراردادی بهتر است که پیمانکار دستگاه حفار را تأمین کند. ضمن اینکه نگهداری این دستگاه در طول این سال‌ها هزینه‌های پنهانی داشته است که تملک نکردن آن را توجیه می‌کند.

روح‌الله امراللهی، سخنگوی شورای اسلامی شهر قم نیز با اشاره به اینکه این مسئله جدید نیست و در شورای پنجم به تفصیل راجع آن گفت‌وگو شده است، تصریح کرد: دولت و سازمان برنامه و بودجه کشور در آن زمان برای آغاز فرایند ساخت خط B متروی قم اعلام آمادگی نکرد و همین موضوع موجب شد نگه داشتن دستگاه حفار در شهر قم مورد توافق مدیریت شهری قرار نگیرد.

متروی قم آماده تست گرم

متروی قم، این روزها منتظر تأمین واگن برای تست گرم و راه‌اندازی در آینده نزدیک است. موضوعی که این بار هم با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. ابتدای آبان بود که شهردار و رئیس شورای اسلامی شهر مشهد در قالب هیئتی فنی به همراه مسئولان وزارت کشور و معاون سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به قم آمدند تا مسئله استقراض واگن از شهر مشهد برای متروی قم مطرح شود.

آنطور که مدیرعامل سازمان قطار شهری قم می‌گوید، بهترین دستاورد این سفر اثبات آمادگی متروی قم برای تست گرم بود. انگشت‌باف با اشاره به اینکه پیش از انجام این سفر عده‌ای تلاش داشتند القا کنند که متروی قم برای تست گرم آماده نیست گفت: در جریان این بازدید مدیرعامل سازمان قطار شهری مشهد که از متخصصان این حوزه است، بر آمادگی متروی قم برای تست گرم صحه گذاشت که می‌توان دستاورد این سفر دانست.

هرچند با وجود حرف و حدیث‌های روزهای گذشته، امیدها برای موفقیت در تأمین واگن مترو برای تست گرم کاهش یافته بود، اما روز گذشته خبرگزاری خانه ملت خبری از قول نماینده قم در مجلس شورای اسلامی منتشر کرد که در آن خبر از برگزاری قریب‌الوقوع جلسه با مسئولان مدیریت شهری مشهد در وزارت کشور داده بود.

احمد امیرآبادی فراهانی گفته است که اگر این تلاش‌ها منجر به تأمین واگن برای متروی قم شود، راه‌اندازی فاز نخست مترو در دهه فجر امسال دور از ذهن نیست. پروژه‌ای که می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین اقدامات عمرانی سال‌های اخیر شهر قم محسوب می‌شود و در آستانه انتخابات یازدهم اسفند، امید تازه‌ای در رگ‌های شهر به جریان بیندازد.