شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ وجیهه غلامحسین زاده: حرم حضرت معصومه را زیارت کرده ای و با دلی که از شور زیارت بانوی آب و آیینه سرشار است راهی می شوی، روحت را صیقل داده ای و هنوز از حریم حرم دور نشده ای که گلستانی بی نشان را خواهی دید، جایی در همسایگی کریمه اهل بیت(س) خوبان همگی جمع شده اند، آرمگاهی که از صحابه امامان و علمای بزرگ اسلام تا شهدای صدر انقلاب و دفاع مقدس را در خود جای داده است و امروز مکان مقدسی است که هر روز محل عبور و زیارت بسیاری از زائران حرم حضرت معصومه(س) از شهر ها و کشورهای مختلف است.

مزاری که برخلاف جایگاه رفیع و حضور بزرگانی چون زکریا بن آدم اشعری قمی، وکیل امام رضا و امام جواد(ع)، زکریا بن ادریس اشعری استاد محدثین و از اصحاب امام صادق امام کاظم و امام رضا(ع)، آدم بن اسحاق اشعری محدث جلیل القدر عصر امام هادی(ع) و علمای بزرگی همچون میرزای قمی، آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و بسیاری از شهدا و علمای گران قدر امروز با همهمه و هیاهوی بازار کمربند و کیف و لباس احاطه شده است.

دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام

قبرستان شیخان بعد از قبرستان وادی السلام در عراق، دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام است که از قدمتی حدود ۱۲ قرن برخوردار است، زکریا بن ادریس اشعری قمی ملقب به ابوجریر اولین فردی است که در این قبرستان دفن شده است، این عالم گرانقدر که از صحابه امامان بزرگوار بوده و سه امام معصوم را درک کرده است متوفی سال ۲۰۱ هجری قمری و همزمان ورود حضرت معصومه(س) به قم است، به این ترتیب ۱۲۳۵ سال از قدمت این قبرستان و دفن اولین فرد در آن می گذرد و به همین دلیل است که این قبرستان در کنار قبرستان های وادی السلام در نجف، تخت فولاد در اصفهان و بقیع در مدینه از قدیمی ترین و مهم ترین قبرستان های جهان اسلام محسوب می شود.

جمع شهدا جمع است

دیوارهای قبرستان شیخان پوشیده شده است از تصاویر جوانانی که در راه دفاع از میهن و در عملیات های فتح المبین، والفجر و کربلا جان خود را فدا کرده اند؛ در میان شهدای مدفون در شیخان تصویر ۷ تن از شهدای ۷ تیر هم دیده می شود، تصاویر علمای جلیل القدری همچون حاج شیخ مرتضی انصاری قمی خطیب و واعظ شهیر ایرانی، حاج شیخ محمدعلی انصاری قمی مترجم و ناظم نهج البلاغه و آیت الله حاج سید محمدعلی حائری طبسی هم به چشم می خورد، بقعه های میرزای قمی و زکریا بن آدم اشعری قمی وکیل امام رضا با گنبدهای فیروزه ای کوچک جلوه گری می کند، میانه های قبرستان ودر نزدیکی بقعه میزای قمی جمعیتی دور قبری جمع شده اند و یاسین می خوانند، بر روی سنگ قبر نام آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی درج شده است، علامه ای که شاگردانی همچون امام خمینی و بسیاری از مراجع را تربیت کرده است و مزارش امروز در شیخان محل زیارت بسیاری از مردم است.

مزار زکریا ابن ادریس اشعری و آدم بن اسحاق اشعری نیز از قدیمی ترین قبور شیخان هستند که امروز با نماد سازی هایی مشخص شده اند، مسیر گلدان هایی که بین قبور گذاشته شده را که ادامه دهیم به نام آشنایی دیگر برمی خوریم، اینجا تنها جایگاه بزرگان دین و شهادت نیست، دکترمحمد قریب، بنیانگذار طب کودک، مؤسس نخستین بیمارستان اطفال و پایه گذار مرکز انتقال خون در ایران نیز از دیگر بزرگان آرمیده در شیخان است.

عالم مجاهد، میرزای قمی

بقعه میرزای قمی با ضریح بسیار کوچکش یکی از پررفت و آمد ترین قبور شیخان است، مزار عالمی که به دلیل اصالت گیلانی و زادگاهش به میرزا ابوالقاسم گیلانی هم معروف است، عالمی که در محضر بزرگانی همچون محمدباقر وحید بهبهانی کسب فیض کرد و ارشاد نامه های او به فتحعلی شاه معروف است و حالا مزارش هر روز زیارتگاه بسیاری از مردم قم و شهرها و کشورهای دیگر است ، زینب سادات موسوی خادم مزار شیخان وبقعه میرزای قمی این امر را تائید کرده و می افزاید: در این چند سالی که من خادم مزار شیخان هستم خیر و برکت بسیاری را از همین مجاروت با این بزرگان دیده ام.

زینب سادات که زنی حدود ۶۰ ساله است بیش از ۲۷ سال است بدون هیچ چشم داشت و درآمدی خادمی بزرگان و عالمان آرمیده در مزار شیخان را برعهده دارد و انگیزه این کار را تنها عاقب به خیری و دست گیری اش در عاقبت عنوان می کند، زینب سادات از حضور گسترده مردم در قبرستان شیخان به خصوص برای زیارت قبر میرزای قمی و میرزا جواد آقا ملکی تبریزی می گوید و می افزاید: خودم که ۲۷ سال اینجا خدمت کردم افراد بسیاری را دیده ام که اینجا آمده اند و حاجتشان را هم گرفته اند، در این قبرستان بزرگان بسیاری خاک شده اند، خود من خادمی جمکران و حرم را هم می کنم اما هیچ وقت حضور در شیخان را هم رها نمی کنم اینجا به من آرامشی می دهد که جای دیگر نمی توانم پیدایش کنم.

عالمان بی نشانه

زینب ۶۰ ساله که به گفته خودش در بدو ورودش به قبرستان شیخان بسیاری از قبرها بر اثر پدیده فرسایش کاملا از بین رفته و هیچ اثری از برخی از قبور دیده نمی شد، وی می گوید : در این قبرستان حدود ۷۰۰ عالم بزرگ دفن شده اند اما تنها قبر تعدادی ازآن ها مشخص است، حالا اما بسیاری از قبور قبرستان نوسازی شده اند و نشانه ای از تاریخ بیش از صد ساله آنها به چشم نمی خورد، قبوری که در چند سال گذشته اداره کل اوقاف و امور خیریه اقدام به نوسازی آن ها کرده است، مزارهایی که در هر کدام از آن ها در طول قرن ها چندین نفر در آنها دفن شده اند، به گفته خادم قبرستان همه قبرهای این آرامستان چند طبقه است و بعد از چند سال باز هم در قبرهای پیشین افراد دیگری دفن می شوند.

قبوری که پول خون می خواهند

قبوری که البته به این سادگی ها هم نصیب هر کسی نمی شود، نگهبان قبرستان شیخان می گوید: هر طبقه از قبر های قبرستان شیخان امروز بیشتر از ۱۰۰ میلیون تومان قیمت گذاری می شود، مبلغی که نشان می دهد امروز این قبرستان خانه ابدی قشر خاصی است که حاضرند چنین مبالغی را برای خرید یک فضای یک در دو متر بپردازند.

او که به همراه دوهمکارش به طور شبانه روزی در قبرستان شیخان حضور دارند و نگهبانی می دهند و از نزدیک شاهد اوضاع بوده است ، می گوید: زائران حضرت معصومه(س) که از کشورهای گوناگون به قم سفر می کنند برای زیارت این مکان مقدس هم می آیند و این قبرستان تنها برای مردم قم و ایران شناخته شده نیست.

در گذر از اطراف حرم حضرت معصومه و در هیاهوی دست فروشانی که فریادهای حراجشان همه جا را پرکرده و در محاصره مغازه های گوناگون گنجینه ای از عالمان و بزرگان خفته اند که سالیان درازی در را در راه اعتلای دین وخدمت به اسلام و مسلمین چه در راه دین، چه طب و چه جهاد و شهادت صرف کرده اند، گلستانی که علامه مجلسی احترام به قبور آن را در راستای احترام به امامان معصوم دانسته و بر ان تاکید کرده است و سید هاشم حداد شاگرد آیت الله قاضی نیز این مکان را بعد از حرم حضرت معصومه (س) پر نورترین و با رحمت ترین مکان قم نامیده است، مکانی مقدس که تکه ای از آسمان بوده و در جوار حرم بانوی آب و آئینه بستر ستارگانی شده است که اگر چه در کنار خورشید بانوی کرامت فروغی ندارند اما در شب تاریک و ظلمانی چراغ راه افتادگان و گم شدگانند.