شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ سید حمیدرضا منتظری: «آیدا پناهنده» فیلمساز شناخته شدۀ سینمای کوتاه ایران، با بیش از دو دهه فعالیت در عرصه فیلمسازی و همچنین توفیقات متعدد داخلی و جهانی، فیلم سینمایی «تی‌تی» را بعد از «ناهید»، «اسرافیل» و «پاییز…»، به عنوان چهارمین فیلم بلندش تهیه‌کنندگی و کارگردانی کرده است.

«تی‌تی» در شرایطی در حال اکران بر روی پرده سینماهای کشور است که با همه ویژگی‌های خلاقانۀ بصری که در تکنیک و فرم و لوکیشن دارد و در محتوای جهانی درباره شرافت و انسانیت به آن پرداخته است، اما برای این مرحله از فعالیت حرفه‌ای و کارنامه سینمایی‌ فیلمسازش، چندان فیلم قابل‌قبولی نیست!

«پناهنده» در تمامی فیلم‌های کوتاه، مستند و آثار سینمایی‌اش، از نگاهی به دور از علقه‌های افراطی فمینیستی فیلمسازان زن سینمای ایران برخوردار است و در فاصله معقول‌تری نسبت به روایت تند مسائل زنان و درگیری‌های عشق، انسانیت و شرافت ایستاده است.

در اغلب آثار او، دو قطب «مردان بد» و «زنان خوب» چندان برجسته نیستند و تقریباً می‌توان گفت شخصیت‌ها فارغ از وجه جنسیت، دارای ویژگی‌های خوب و بد مشترک و متفاوت هستند؛ رویکرد مطلوبی از تعادل و واقع‌گرایی در ادبیات و سینما که دستیابی به آن، آثار پناهنده را قابل تقدیر می‌سازد.

حالا در «تی‌تی»، پناهنده تلاش می‌کند از تعادل و تکامل «ابراهیم» (با بازی نه چندان جذاب پارسا پیروزفر) و «تی‌تی» (با بازی متوسط الناز شاکردوست که گاهی شبیه به ابلق است)، و رابطه بین این کاراکتر از طبقه و دنیای متفاوت سخن بگوید؛ نمایندگان جامعه مردان و زنانی که می‌توانند یکدیگر را کامل کرده و با رسیدن به نقطه تعادلی از میان احساسات و منطق، یک رابطه انسانی بدون اصطکاک‌ ‌و اضطراب‌ را تجربه کنند و در جست‌وجوی عنصر چالش‌‌برانگیز و گمشده «عشق»، به مرور گذشته خویش بپردازند.

به طور کلی، جایگاه «زن» در فیلم‌های «پناهنده» به شکلی است که بدون نیاز به اجازه گرفتن و بدون زیر سؤال بردن ضعف‌ زن بودن، قابلیت‌ها و سهم خود را در جهان مردان و زنان به دست می‌آورند و در عین حال که چشم به دستان مردان ندارند، از مظلوم‌نمایی و درد و رنج‌هایشان برای جلب نظر و کسب امتیاز استفاده نمی‌کنند.

در «تی‌تی» تمام تلاش پناهنده بر آن است که دو قطب میان عقل و منطق و رهایی و شاعرانگی را در قامت ترسیم شخصیت «سکینه» کارگر بخش خدمات بیمارستان که دنیایی متفاوت از دیگران دارد به نمایش بگذارد. در واقع پناهنده تلاش می‌کند از تعادل و تکامل سخن بگوید و «ابراهیم» و «سکینه»، مردان و زنانی هستند که می‌توانند یکدیگر را کامل کنند و تمام بی‌توجهی و افسوس «همسر ابراهیم» و خشم و رفتارهای رندانه «امیرساسان» (با بازی هوتن شکیبا)، همگی ریشه در فقدان رضایت نیاز درونی‌شان در جلب محبت و درک شدن و دیده شدن از طرف مقابل دارد.

قصه فیلم چندان جذاب نیست اما جسورانه و پرمدعا، یک بستری از داستان‌های نمادین و مضامین بینامتنی برای پی‌رنگ فیلمنامه را فراهم می‌کند و دو ایده محوری برای خلق داستان فیلم را به وجود می‌آورد؛ اول شخصیت «ابراهیم» که به عنوان یک استاد دانشگاه ایده‌آلیست و آرمان‌گرا، شعار فرضیه نجات دنیا براساس محاسبه نزدیک شدن سیارات منظومه شمسی به ابر سیاهچاله‌ای در کهکشان راه شیری را در سر دارد، و دوم شخصیت «تی‌تی» که به عنوان یک زنی روستایی و از طبقه محروم، مشغول به کارگری در بخش خدمات بیمارستانی در شمال کشور است و در سال‌های دور تا کنون با لقاح مصنوعی به یک ربات بچه‌زا تبدیل شده است و در پس تصور ساده‌لوحانه تکرار خدمت به بشریت، نوعی پیام نجات زنان ستم‌کشیده از اجتماع فرودست را ترسیم می‌کند.

ترکیب این دو ایده به همان اندازه که شعاری و تصنعی به نظر می‌رسد، یک نتیجه غیرقابل هضم و داستانی غیرقابل باور را پیش روی مخاطب قرار می‌دهد؛ حتی اگر جذابیت‌های اشاره فیلمساز به مضامین بینامتنی در فیلمنامه و خلق مجموعه‌ای از ویژگی‌های خاص شخصیت «تی‌تی» را در نظر داشته باشیم، همچون علاقه و احترام به حیوانات، در آغوش کشیدن خرگوش سفید، آسیب ندیدن دستان پاک از شعله آتش، استعداد و خلاقیت‌ شگفت‌انگیز در نگارگری و نقاشی، بارداری بدون رابطه و زایمان در موقعیتی شبه‌مقدس، حمل دبه آب از سرچشمه محلی، رانندگی موتور سه‌چرخ فلینی‌وار در جاده‌ها و… که حاصل تلاش مشترک زوج فیلمساز برای نگارش فیلمنامه است، اما فقدان شخصیت‌پردازی کاراکترهای فیلم که به شدت دچار آشفتگی و پریشانی هستند، نه تنها دغدغه مشترکی برای مخاطب در کلیت فیلم ایجاد نمی‌کند که فیلم را در حاصل کار بر سر چند راهی درام شاعرانه، روایت داستان تخیلی، بازخوانی متن کهی ادبی، داستان رمانتیک و مضامین شعاری در فاصله‌ قابل‌توجهی از ساختار آرمانی و مطلوب فیلمساز قرار می‌دهد.

فیلم سینمایی «تی‌تی» تلاش می‌کند درباره نمایش فرصت کوتاه انسان‌ها برای تجربه انسانیت در زندگی باشد و به مجال کوتاه دوست داشتن، محبت کردن، خوب بودن، بد نبودن  اشاره کند؛ تمام چیزی که «تی‌تی» از مختصات «آدم خوبی بودن» برای مخاطب ترسیم می‌کند و از آرزوی پنهان به دنیا آوردن فرزند خودش می‌گوید و اینکه به او بیاموزد چگونه آدم خوبی باشد!