شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ وجیهه غلامحسین‌زاده: چندماهی از روزهای شلوغ جشنواره فجر و بازار داغ فیلم‌ها می‌گذرد اما هنوز فیلم‌هایی را که سروصدا کردند نمی‌شود فراموش کرد، فیلم هایی که بدون شک «متری شیش و نیم» یکی از آنهاست. کارگردانی سعید روستایی، بازی ستارگان فعلی سینما و عنوان همراه با تعلیق «متری شیش و نیم»، همه از جمله عواملی است که در این فیلم جمع شده و حواس مخاطب را به خود جلب می‌کرد.

فیلم‌بازانی که در جشنواره موفق به تماشای این فیلم شدند از آن بسیار سخن گفتند و آنهایی که این فیلم را در جشنواره از دست دادند منتظر اکران عمومی آن شدند و دست بر قضا چندان هم منتظر نماندند و «متری شیش و نیم» جزو لیست اکران نوروزی قرار گرفت.

«متری شیش و نیم» دومین فیلم سعید روستایی است، با موضوع مشترک با اولین ساخته این کارگردان، یعنی اعتیاد. فیلمی که ناگهان وضعیت او را عوض کرد و یک نام جدید در سینمای ایران مطرح کرد. سعید روستایی که تا دیروز تنها در جشنواره تصویر سال سیف الله صمدیان جوایزی گرفته بود ناگهان آمد و سیمرغ های جشنواره سی و پنجم را درو کرد و از همان وقت، این انتظار و کنجکاوی در مورد او وجود داشت که فیلم دوم این چهره تازه آمده به سینمای ایران چه خواهد بود.

بعد از موفقیت «ابد و یک روز» نزد مخاطبان و منتقدان، سعید روستایی، وظیفه خطیری بر عهده داشت. علاقه‌مندان سینما و منتقدان همه منتظر بودند ببیند که آیا همه آنچه در «ابد و یک روز» آن‌چنان استادانه در کنار یکدیگر قرار گرفت تا روستایی را به یک پدیده تبدیل کند، ادامه خواهد یافت یا «ابد و یک روز»، صرفاً یک اتفاق بوده است. اما اساساً قیاس «ابد و یک روز» با «متری شیش و نیم» اشتباه است. برخلاف فیلم ابد و یک روز که عموماً در لوکیشن‌هایی داخلی می‌گذشت و تعداد معدودی کاراکتر داشت، «متری شیش و نیم» یک بیگ پروداکشن واقعی است با لوکیشن های متعدد و بازیگران و سیاه لشکرهای پرتعداد.

*متری شیش و نیم، پروژه عظیم روستایی

فیلم کوبنده شروع می‌شود و تصور مخاطب از همان ابتدا این است که قرار است یک فیلم قوی ببیند. روستایی این بار موضوع اعتیاد را نه در قالب یک معضل خانوادگی بلکه در قالب یک فیلم درام تقریباً پلیسی به تصویر می‌کشد. «متری شیش و نیم» روایتگر گروهی از تیم پلیس مبارزه با مواد مخدر به سرکردگی فردی به نام صمد است که به دنبال یک فروشنده عظیم ماده مخدر شیشه در پایتخت هستند. نام این فروشنده «ناصر خاکباز» بوده و این روزها هر کسی که توسط تیم آنها دستگیر می‌شود، یک سرش به خاکباز گره می‌خورد. فرزند یکی از هم‌تیمی‌های صمد هم توسط قماش خاکباز دزدیده شده و بعد هم به قتل رسیده و برای همین اعضای پلیس مواد مخدر تشنه پیدا کردن خاکباز هستند.

این همان نکته ای است که محمدرضا محقق عضو انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران آن را نقطه قوت اصلی فیلم می داند، به گفته وی موضوع و ایده  فیلمنامه که جزو نقاط درخشان فیلم هم هست نوع تصویری است که ما از پلیس می‌بینیم که شاید به قطعیت بتوان گفت یک تصویر یگانه است در سینمای ایران، ما همیشه در طول سینمای ایران یک تصویر سطحی و یک بعدی و نه چندان جذاب از پلیس می‌دیدیم که به دلیل معذوریت هایی که فیلمسازان داشتند یا به خاطر محدودیت هایی که خود این شغل دارد، اتفاق می افتاد.

اما آنطور که این منتقد سینما می گوید: در فیلم متری شیش و نیم، یک اکتیویته ناب در هیبت پلیس می بینیم که اتفاق شایان توجهی بود و شخصیت ها به جهت سینمایی واقعاً شخصیت بودند و از تیپ عبور کرده بودند و در فیلمنامه به صورت تحقیق شده، کامل و درخشان بودند.

*پیشرفت در گام دوم

محقق معتقد است که «متری شیش و نیم» به نسبت «ابد و یک روز» چند قدم جلوتر بود، چه به جهت ویژگی‌های فیلمنامه، شخصیت‌پردازی‌ها، حرکت دوربین، قاب بندی‌ها و چه ویژگی‌های ساختاری فیلم مثل لوکیشن‌ها و سیاهی لشکرها؛ سختی که در فیلم «متری شیش و نیم» بود، هم به لحاظ سخت افزاری و هم نرم افزاری چند پله بالاتر از فیلم «ابد و یک روز» بود.

این منتقد سینمایی، دومین ساخته بلند سعید روستایی را یکی از سه فیلم خوب جشنواره سی و هفتم  در کنار «سرخ پوست» و «تختی» می داند و اعتقاد دارد که نقاط ضعف کمی برای این فیلم می‌توان نام برد که یکی از آنها بازی پیمان معادی به لحاظ صدا بود، به گفته وی، معادی با اینکه بازیگر و فیلمنامه نویس بسیار قابلی است اما صدای این بازیگر در فیلم متری شیش و نیم باعث می شود مخاطب از فیلم فاصله بگیرد، صدای پیمان معادی زمانی که در سکانس هایی از فیلم فریاد می‌زند به مقدار زیادی جیغ می‌شود و سبب می شود مخاطب از فیلم بپرد چراکه این بازیگر اساساً مشکل صدا دارد.

محقق در رابطه با بازی نوید محمدزاده در این فیلم هم می گوید: تنها یک بار از بازی نوید محمدزاده راضی بوده ام و آن هم فیلم سرخ پوست است که یک بازی شگفت انگیز از ایشان می‌بینیم و همین یک فیلم، گویای این است که نوید محمدزاده چه بازیگر بزرگی است اما اگر این بازی را در نظر نگیریم اساساً بازی نوید محمدزاده در همه فیلم های دیگرش، بازی دلچسبی نبوده و تکرار یک سری کلیشه‌هاست و در متری شیش و نیم هم همین بود ولی در مجموع، ویژگی های ایده پردازانه و اجرای شسته‌رفته به خصوص در سکانس های خارجی فیلم، آنقدر خوب بود که نقاط ضعف را در پوشش خود قرار می داد.

این منتقد سینمایی همچنین از یک اشتباه فاحش استراتژیک در فیلمنامه هم یاد می‌کند، وقتی در دیالوگی از فیلم، ناصر خاکزاد کوچه خود را توصیف می‌کرد به طوری که کنایه از یک کوچه تنگ پایان شهری بود، به اندازه کافی همین دیالوگ جذاب و کافی بود اما بعد که دیدیم این دیالوگ اجرا شد، بسیار اتفاق بدی برای فیلم بود. کسی که زیبایی شناسی بصری خوانده باشد و سینما را بشناسد می‌داند که آوردن این دیالوگ و بعد اجرای آن برای فیلم بسیار اتفاق ناخوشایندی بود.

*جذابیت پلیسی برگ برنده فیلم

حمیدرضا منتظری سردبیر مجله هنری تصویر خیال هم معتقد است در سینمای جهان، پرداختن به موضوع مواد مخدر و اعتیاد و معضلات اجتماعی ناشی از آن در جامعه و آسیب‌های خانواده، جایگاه مرسوم و شناخته‌شده‌ای دارد که شاید بتوان گفت به دلیل حضور پلیس به عنوان بخشی از داستان فیلم و همچنین جذابیت‌های مرسوم تعقیب و تعلیق و گریز در این ژانر از سینما و این‌گونه فیلم‌ها باشد که این جذابیت‌های متداول، در جذب طیف گسترده‌ای از مخاطبان سینما، موفقیت‌هایی را برای فیلمسازان و تولیدکنندگان اینگونه فیلم‌ها به همراه دارد.

این همان شاخصه‌ای است که اساساً فیلم‌های پلیسی با هر درجه از کیفیت به میزانی از محبوبیت در بین مخاطبان می‌رساند، به گفته این فعال سینما و رسانه، معمولاً فیلمسازانی که تلاش می‌کنند به موضوع مهم اعتیاد و مواد مخدر به عنوان ژانر سینمای اجتماعی بپردازند، به دلیل اضافه کردن چاشنی دراماتیکی به نام فقر و مردانگی و زاغه‌نشینی، معمولاً از اقبال و شانس بالاتری در مواجهه با استقبال و فروش گیشه برخوردار خواهند بود.

شاید به دور از واقعیت نباشد که ادعا کنیم «متری شیش و نیم» که به عنوان دومین فیلم بلند سعید روستایی شناخته می‌شود، همان ادامه و دنباله اولین فیلم بلند کارنامه‌ی او «ابد و یک روز» است. هم اشتراک تم و موضوع و مضمون دارد، هم اشتراک بازیگران و نقش‌آفرینان. اما در یک قالب و سطحی کلان تر. این را منتظری گفته و معتقد است: فیلم «متری شیش و نیم» تلاش می‌کند در سه قدم داستان خود را روایت کند. در قدم اول نمایش چهره زشت و ناپسند اعتیاد، و تلاش‌هایی که برای دستگیری عامل به وجود آورنده این وضع یعنی همان ناصر خاکزاد (نوید محمدزاده) انجام می‌شود. قدم دوم دستگیری این عامل توزیع مواد مخدر و همچنین روند محاکمه وی و قدم آخر، کشف و شهود علل و عوامل فعالیت های ناصر خاکزاد و در نهایت قصاص وی.

منتظری معتقد است که «متری شیش و نیم» از ضعف فیلمنامه رنج می‌برد. به گفته وی با وجود ویژگی‌های مثبت کارگردانی و بازیگری و میزان بالای تأثیرگذاری بازی بازیگران بر مخاطبان و جذابیت‌های روایت و چینش میزانسن‌ توسط کارگردان، اما بعد از تماشای «متری شیش و نیم» سؤالات متعددی در ذهن مخاطب باقی می‌ماند که نشان ضعف فیلمنامه است.

آن طور که این منتقد سینما گفته است مخاطب در طول فیلم هیچ دلیلی برای طرح سکانس افتتاحیه پیدا نخواهد کرد به این طریق که علت افتادن نوجوان در زمین کنده شده‌ی شبیه به گور برای مخاطب سوال خواهد بود که این سکانس چه کارکرد دراماتیکی محکمی به جز گم شدن وی با وجود یافته شدن جنسش دارد؟ چراکه این موضوع در روند فیلم اهمیت چندانی ندارد که این چنین نفس گیر و مهم، آن هم در ابتدای فیلم به آن پرداخت شده است! فقط توقع مخاطب را بالا می‌برد و در ادامه داستان به حال خود رها می‌شود.

به گفته منتظری از این سکانس های پرسوال در طول فیلم کم هم نیستند، سکانس دستگیری رضا ژاپنی  هم یکی از همین‌هاست و برای مخاطب این سؤال را ایجاد می‌کند که چطور همه نیروی پلیس، وحید برادر ناصر را که حتی در ادامه از اتومبیل پیاده می‌شود، نمی‌بینند. صحنه بازکردن دستبند ناصرخاکزاد و بعد متوقف شدن او حین فرار هم از جمله همین سکانس‌هاست و در واقع می‌توان گفت فیلمنامه پر است از نقاط خالی و حل نشده‌.

روستایی اگر چه در پایان بندی هم انگار نمی‌خواهد دل بکند و یک پایان جذاب برای فیلم رقم بزند، پایانی که می‌توانست با صحنه تماشای تمرین ژیمناستیک برادرزاده ناصرخاکزاد به بهترین وجه رقم بخورد، اما فیلم ادامه پیدا کرد و مخاطب در ادامه سکانس هایی را تماشا کرد که جز خستگی بیشتر مخاطب چیزی به فیلم اضافه نمی‌کرد.

با همه اینها اما سعید روستایی در این فیلم اثبات کرد که موفقیتش در ابد و یک روز اتفاقی نبوده است و او همانقدر که در جشنواره سی و پنجم دیده شد، یک چهره شاخص برای سینمای ایران است.