به گزارش «شهر بیست» به نقل از روابط عمومی حوزه هنری قم، نشست نقد و بررسی «طرح‌های توسعه و مداخلات در حرم حضرت معصومه(س) و اطراف آن» با حضور پژروهشگران و اساتید دانشگاه در حوزه هنری قم برگزار شد.

این نشست با حضور محمد مهدی کلانتری، دکتر سید حسن شهرستانی، دکتر سعید طاووسی،‌ دکتر محمد علی روزبهانی رئیس حوزه هنری استان قم و با مدیریت سید فاضل سجادی در سالن آسمان حوزه هنری قم برگزار شد.

در ابتدای این جلسه دکتر محمد علی روزبهانی ضمن خیر مقدم به حاضران در جلسه خاطر نشان کرد: مسئله معماری در حوزه فرهنگ و تمدن شهر قم یک مسئله اساسی‌ است. مقام معظم رهبری هم در این‌باره نظر داشته و دارند اما برخلاف توسعه شهری و مسئله معماری در شهر مشهد، درباره بافت شهری قم آنچنان که شایسته است سخن به میان نیامده، از این منظر میزبان برخی جلسات «مسئله شهر» در قم خواهیم بود که با مشارکت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و حوزه هنری قم برگزار خواهد شد. موضوع این سلسله جلسات اصلاح معماری منظر در شهر قم و دغدغه‌های میراثی صاحب‌نظران خواهد بود.

در ادامه سید فاضل سجادی متذکر شد: بررسی معماری و شهرسازی در شهر قم از چند نظر مهم و قابل بررسی و توجه است. یکی شکل‌گیری و توسعه شهر قم پس از انقلاب و به لحاظ رابطه‌ای که قم با انقلاب اسلامی داشته است و دیگر نزدیکی با تهران و پایتخت است. اگر چه طرح‌های مداخله توسط شرکت‌های مشاور ارائه می‌شود اما متأسفانه جامعه نخبگانی یا در این حوزه‌ها مداخله نمی‌کند یا حرف‌هایشان شنیده نمی‌شود. لذا دعوت می‌کنیم از اساتید دانشگاه و صاحب‌نظران تا از منظر علوم انسانی و آکادمیک به مسائل معماری و شهرسازی بپردازیم.

امروزه حجم زیادی از بافت به نام طرح توسعه تخریب می‌شود

در ادامه دکتر محمد مهدی کلانتری به چالش توسعه و حفاظت از بناهای تاریخی اشاره کرد و گفت: در بررسی تحولات کالبدی و معماری حرم‌های مطهر نمی‌توانیم به صورت مجزا رفتار کنیم، چرا که در این حرم‌ها شاهد الگوبرداری از دیگر شهرهای مقدس همچون مکه، مدینه و توسعه‌های عجیب آل سعود در این شهرها و در اطراف اماکن مقدس هستیم.

وی در ادامه به سیر تاریخی تحولات شهری از مکه و مدینه تا کربلا و نجف که از سال  ۲۰۰۴ شدت می‌گیرد و روال تغییرات عوض می‌شود اشاره کرد و یادآور شد: در این دوره گردشگری غالب می‌شود بر زیارت و رشد هتل‌ها و سرمایه‌داری تغییرات شدید در شهر‌های مذهبی عربستان ایجاد می‌کنند.

وی در ادامه گفت: در مشهد و در جوار حرم به مرور یک بافت مسکونی شکل می‌گیرد اما در طرح توسعه، مجاورین حرم که جیره‌خوار حضرت هستند، به اجبار کوچانده می‌شوند. در طرح های توسعه‌ افسار گسیخته، با محوریت هتل و ارتفاع بالاتر از منظر حرم، سیمای شهر تخریب می‌شود.

کلانتری در پایان گفت: شهر جدید در حال رشد مشهد، شهر قدیم را می‌خورد و احترامی برای آن قائل نیست. در ایران هم شهرهای مذهبی از مشهد الگو می‌گیرند و مشهد هم از مکه و مدینه. به این شکل است که حجم زیادی از بافت به نام طرح توسعه تخریب می‌شود.

حرم‌هایی که درگیر طرح‌های توسعه شده‌اند مانند قلبی هستند که از جسم خارج می‌شود

دکتر سعید طاووسی نیز در ادامه به ویژگی‌های بافت شهری اشاره کرد و گفت: یک بافت شهری زنده و پویاست اما متأسفانه توسعه در اطراف حرم‌ها بافت زنده و حیات حرم را از بین ‌‌می‌برد و حرم دارد تبدیل می‌شود به یک عضو جدا افتاده از بافت شهری و دور تا دور آن را صحن و پیاده‌رو گرفته است. این خسارت به حرم‌هایی وارد می‌شود که درگیر طرح‌های توسعه می‌شوند.

وی تصریح کرد: ما فرهنگی به نام مجاورت داریم که در طرح‌های توسعه نادیده گرفته می‌شود. بسیاری از خانه‌ها و منازلی که اطراف حرم قرار داشت یک مرکز علمی و تمدنی بود. ما در حال جارو کردن اینها هستیم. حرم‌هایی که درگیر طرح‌های توسعه شده‌اند مانند قلبی هستند که از جسم خارج می‌شود و دیگر در حیات شهری سهیم نیستند. واقعا چه نیازی به این توسعه‌ها وجود دارد؟ یادمان می‌آید که حتی در سال تحویل هم در حرم جا می‌شدیم.

سیر تحول حرم‌ها در عصر حاضر تاریخ انحطاط سنت ساختن در ایران است

دکتر سید حسین شهرستانی مدرس حکمت هنر ایرانی و پژوهشگر علوم اجتماعی نیز به طرح‌های توسعه اطراف حرم و شهر قم اشاره کرد و گفت: همین امروز قم مدعی تمدن آینده است، مدعی این است که در جهانی که غرب بی‌معنا کرده ما مرجع معنادار کردن و معنا بخشیدن به جهانیم. اما در کنار همین مؤسسات تمدن‌ساز، شهری بی‌هویت‌ ساخته‌ایم.

وی افزود: سیر تحول حرم‌ها در عصر حاضر تاریخ انحطاط سنت ساختن در ایران است. کم پیش می‌آید انحطاط به این شکل شود. در طرح‌های پیشین توسعه، حال و هوا حفظ می‌شد و توسعه در امتداد سنت بود، صحن‌ها در این دوران هنوز باصفا هستند. مثلا در صحن مسجد اعظم ورود تجدد را داریم ولی این توسعه از سنت منقطع نیست و وصله ناجور نیست.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: رخداد قدسی در مزار نهفته است و در پناه امر قدسی، زندگی روزمره شکل می‌گیرد و شهر با مراجعه به این رخداد همواره تازه می‌شود. مناسک امر قدسی را به زندگی روزمره می‌کشانند و زندگی روزمره را از ملال خارج می‌کنند. ملال همواره بزرگترین معضل شهرها بوده‌است، این یادگارهای قدسی، شهر را از غوطه‌ور شدن در ملال نجات می‌دادند و امر قدسی را جاری می‌کردند در امر عرفی و نور را به تاریکی زندگی روزمره می‌تاباندند.

شهرستانی در پایان تاکید کرد: وقتی امر قدسی از امر روزمره جدا بیفتد انتزاعی می‌شود و بیهوده. همین‌طور اگر امر روزمره از امر قدسی جدا شود مبتذل و تکراری و دچار سبوعیت می‌شود. وقتی شهر را از حرم جدا می‌کنیم، امر قدسی و روزمره را از یکدیگر جدا کرده‌ایم.