به گزارش «شهر بیست» به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی آستان مقدس حضرت معصومه(س)، حرم حضرت معصومه(س) از نظر تعداد مأذنه‌ها و مناره‌های کوچک و بزرگ در بین تمام ابنیه مذهبی ایران و جهان نمونه است و در مجموع در ابنیه حرم مطهر، ۲۲ مناره و مأذنه کوچک و بزرگ با تالارچه زیبا به صورت زوجی بر سر در ایوان‌ها دیده می‌شود و در ابنیه مسجد اعظم نیز چهار گلدسته و مأذنه وجود دارد که جمع آنها به عدد ۲۶ می‌رسد.

علاوه بر چهار مناره بلند که در دو طرف ایوان طلا و ایوان آیینه ساخته شده‌اند، بر فراز ایوان‌های صحن اتابکی و در دو طرف ایوانچه‌های جانبی تالار ایوان آیینه نیز مناره‌های تو پری اکثراً با ارتفاع شش متر و مزین به کاشی احداث شده که زیبایی خاصی به این ابنیه داده است.

*مناره‌های ایوان طلا

دو مناره ایوان آیینه با پوشش کاشی بسیار زیبایی در زمان امین السلطان اتابکی آراسته شده‌اند و معمار آن استاد حسن معمار قمی بوده است. دو مناره ایوان طلا که کوچکتر از دو مناره ایوان آیینه است، به دلیل طلایی بودن بخش‌های بالای آن به مناره طلا معروف شده است.

مناره‌های صحن امام هادی علیه السلام در زمان شاه بیگی‌ بیگُم صفوی و همزمان با بنیان ایوان طلا در سال ۹۲۵ قمری ساخته شده‌اند و در این دوره که دوره اوج هنر معماری محسوب می‌شود، مناره‌ها بر عکس دوره تیموری بر بالای ایوان ساخته شده‌اند.

از برخی سفرنامه‌های موجود که یکی از آنها مربوط به آدام اولئاریوس در سال ۱۱۰۸ قمری است این‌گونه فهمیده می‌شود که دو مناره ایوان طلا در این سال فاقد ایوانچه و با آسیب جدی همراه بوده و از کمرگاه شکسته بوده و در برخی تصاویر مربوط به این دوره هیچ مناره‌ای در کنار گنبد دیده نمی‌شود.

در سال ۱۱۹۸ قمری لطفعلی خان زند به تجدید بنای این دو مناره پرداخت و مناره‌ها، کاشی‌کاری و کتیبه‌نویسی شد ولی در هنگام حمله آقا محمدخان قاجار این کاشی‌کاری و کتیبه‌ها تخریب شد ولی این دو گلدسته تا اوایل سلطنت ناصر الدین شاه قاجار برپا بود و چون دوباره در آن شکستگی راه یافته بود، پس از تذهیب ایوان طلا به فرمان ناصرالدین شاه گلدسته‌ها از نو ساخته شد.

قسمت بالای این مناره‌ها که قبلاً کاشی‌کاری بود در سال ۱۳۰۱ قمری به دست کامران میرزا فرزند ناصر الدین شاه با خشت‌های زرین آراسته شد.

ارتفاع این مناره‌ها از سطح بام ۱۷.۴۰ متر و از سطح زمین حدود ۳۲ متر است و قطر آن ۱.۵۰ متر است و با کاشی‌های گره‌سازی خوش نقش به صورت پیچ تزیینی با ترنج‌های سفید رنگ که در میان آنها اسم جلاله «الله» و نام‌های متبرک «محمد» و «علی» به خط کوفی نوشته شده، تزیین شده است.

قبه این مناره‌ها و گلدسته‌های صحن امام هادی علیه السلام در سال ۱۳۰۱ طلاکاری شد و در سال ۱۳۸۵ قمری نیز طلاکاری تعمیر و تعویض شد.

مناره‌های ایوان آیینه

بر بالای ایوان مرتفع آیینه در صحن امام رضا علیه السلام، دو مناره بلند وجود دارد که از دوره قاجاریه و از شاهکارهای استاد حسن معمار قمی است و در سال ۱۳۰۳ قمری احداث شده است.

گلدسته‌های ایوان آیینه بلندترین گلدسته‌های بناهای حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیهاست؛ ارتفاع این مناره‌ها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح زمین ۴۲.۸۰ متر و قطر آن ۳.۳۰ متر و محیط آن ۱۰.۵۰ متر است و هر کدام از مناره‌ها ۷۸ پله دارد.

در بالای مناره‌ها کتیبه‌ای دیده می‌شود که متن یکی از آن‌ها «لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم» است و متن دیگری «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش خارجی مناره‌های ایوان آینه سراسر کاشی گرهی و در میان آنها نام‌های جلاله به خط ثلث سفید دیده می‌شود.

این دو مناره از سال ۱۳۴۵ شمسی آسیب ندیده‌اند ولی زلزله سال ۱۳۵۹ شمسی به آنها آسیب رساند که در سال های ۱۳۶۰ و ۶۱ توسط محمد معمار سنتی قم و اصغر مظلوم‌زاده اصفهانی کاشی‌کاری شد.

مناره های تو پر اطراف صحن امام رضا علیه السلام

شانزده مناره تو پر تزیینی در اطراف صحن امام رضا علیه السلام و به ارتفاع تقریبی ۵ تا ۶ متر وجود دارد که از این تعداد ۴ عدد در ضلع جنوب غربی، چهار عدد در ضلع جنوب شرقی و دو عدد در دو طرف مناره‌های بلند ایوان آیینه قرار دارد و بالای هر کدام از ایوان‌های شمالی، جنوبی و شرقی هر کدام دو مناره وجود دارد و سطح تمامی این مناره ها با کاشی های معرق و دارای نقوش هندسی است.

مأذنه‌های صحن امام رضا علیه السلام

دو مأذنه در صحن امام رضا علیه السلام روبه‌روی ایوان آیینه قرار دارد که تا سال‌های اخیر نیز مؤذنان در بالای آنها اذان می‌گفتند و مناجات‌خوانی داشتند.

بر اساس اسناد و تصاویر این دو مأذنه در سال ۱۳۰۹ قمری با ارتفاع زیاد ساخته شده بود ولی در سال ۱۳۱۳ قمری این دو مأذنه بنا به دلایل طبیعی تخریب شده و با ارتفاع کوتاه تری تجدید بنا شدند و امروزه در برخی مناسبت‌ها برای نقاره زنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مناره‌های مسجد اعظم

دو طرف گنبد مسجد اعظم نیز همزمان با ساخت این مسجد در سال ۱۳۴۰ شمسی دو گل‌دسته‌ بلند به قطر ۳.۲۰ متر و ارتفاع ۲۵ متر از پشت بام و ۴۵ متر از سطح زمین بنا شده است که با کاشی کاری زیبایی تزیین شده و نسبت به گلدسته‌های صحن امام رضا علیه السلام سه متر بلندتر است.

همچنین دو مأذنه در دو طرف ضلع شمالی صحن مسجد اعظم به ارتفاع ۵ متر از پشت بام وجود دارد و یک برج با ساعت زنگی بزرگ در ضلع شمالی مسجد قرار دارد که از چهار جهت دیده می‌شود.