شهر بیست/ سرویس اجتماعی _ وجیهه غلامحسین‌زاده: خاطرات تلخ سیلا‌ب‌های سال گذشته و تصاویری که از دست دادن همه سرمایه مردم را نشان می‌دهد، صحنه‌هایی است که تا سال‌ها نمی‌شود آن را فراموش کرد، وقتی که باران و مدیریت نکردن صحیح، دست در دست هم داده بودند و فاجعه خلق کردند. گاهی هم فاجعه به این بزرگی نیست، آب‌گرفتگی هایی که در نتیجه باران در سطح شهر ایجاد می‌شود و تا ساعت‌ها زندگی مردم را مختل می‌کند و هزینه های مادی زیادی روی دست شهر می‌گذارند نمونه‌ای است از آنچه که باران می‌تواند به جز رحمت به بار داشته باشد.

حالا با آمدن فصل بارش‌ها هم می‌شود باز نگران چنین اتفاقاتی بود، اتفاقاتی که بخشی از آن ناگزیر است اما با مدیریت صحیح می‌توان تبعات آن را کاهش داد.

به اعتقاد سید مجتبی سبحانی، یکی از دغدغه‌های جدی در مدیریت شهری، آب‌گرفتگی است که با توجه به الگوی جدید بارش در بارندگی‌های اخیر، این دغدغه بیشتر هم شده است.

آن‌طور که رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائرین شورای شهر قم گفته است در فروردین سال قبل در بارندگی ۲۴ ساعته ۴۲ میلی‌متر بارش ثبت شد و در سال جاری در یک ساعت و نیم، ۲۰ میلی‌متر بارش داشتیم که تا ساعت ۱۲، عدد به ۳۹ و نیم میلی‌متر و تا ۲۴ ساعت به ۴۲ و نیم میلی‌متر رسید که در نوع خود میزان بالایی است.

به گفته رئیس کمیسیون خدمات شهری و امور زائرین شورای اسلامی شهر قم، در بازدیدهای میدانی به پایش آب‌گرفتگی‌ها به‌ویژه در زیرگذر غدیر و مناطق مختلف پرداخته شده و ۲۲ نقطه بحرانی آب‌گرفتگی و سیلاب‌خیز در مناطق ۸ گانه شناسایی شده که مقابله با آنها در دستور کار شهرداری قرار گرفته است.

*هجوم سیلاب از بالادست پردیسان به قم 

روح الله امراللهی هم معتقد است که مدیریت آبهای سطحی دو منظر درون شهری و فراشهری دارد. اصلاح وضعیت آب‌گرفتگی‌ها در منظر فراشهری، توجه همه دستگاه‌های استان را می طلبد و شهرداری نمی‌تواند به تنهایی در این بخش‌ها فعالیت کند، اقداماتی هم تاکنون صورت گرفته اما در شهری با وسعت و جمعیت قم، هنوز نیاز به کار وجود دارد.

آن‌طور که این عضو شورای شهر قم گفته است در داخل شهر هم کنترل رینگ‌ها  به مدیریت آب‌های سطحی کمک می‌کند، به علاوه اینکه اصلاح گرفتگی های موضعی داخل شهر در حال انجام است و حتی به برنامه پنج ساله دوم نمی‌رسد.

به گفته امراللهی، بخشی از سیلاب‌هایی که از خارج شهر به سمت شهر حرکت می‌کنند، از سمت کوه یزدان سرچشمه می‌گیرند و سیلاب هایی هم از بالادست پردیسان و مجموعه شهرک دانشگاهی به سمت شهر حرکت می‌کنند و مجموعه‌های ساخته شده در پردیسان را می‌تواند تحت تاثیر قرار بدهد.

به گفته رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر قم، با توجه به اینکه هر روز در پردیسان و بالادست پردیسان شاهد بارگذاری‌های جدید جمعیتی هستیم  و با وجود شکل گیری مجموعه شهرک‌های دانشگاهی در پردیسان، باید کنترل سیلاب را از همان محدوده آغاز کرد.

*کوه دوبرادران و خطری برای سیلاب

اما تنها پردیسان نیست که در اثر این سیلاب‌ها می‌تواند آسیب ببیند، خطر سیلاب‌ها نزدیک‌تر از محدوده پردیسان هم شهر را تهدید می‌کند، آن طور که علیرضا اقبالیان مدیر منطقه ۵ شهرداری قم گفته است محدوده کوه‌های دو برادران یکی از نقاط بحرانی در ایجاد آب‌گرفتگی به ویژه در منطقه ۵ شهرداری است.

اقبالیان اعتقاد دارد که اصلاح گرفتگی‌های سطح شهر و ایجاد معابر و انهار برای عبور آب وظیفه شهرداری است که نسبت به آن اقدام کرده اما  مدیریت حجم آبی که از کوه‌ها به محیط شهر وارد می‌شود در محدوده وظایف شهرداری نیست و باید توسط دستگاه‌های دیگر از جمله جهادکشاورزی و منابع طبیعی مدیریت شود.

به گفته وی، وضعیت آن منطقه طوری است که با چندساعت بارندگی باید به دنبال آب‌بند بود تا شهرک صاحب الزمان و خیابان ظهور زیر آب نرود. این در حالی است که به اعتقاد اقبالیان، املاک خارج از محدوده‌ این منطقه، معضل اصلی در مقابل این آب گرفتگی‌هاست و بسیار آسیب پذیر هستند.

به گفته اقبالیان، در روزهای بارندگی آب از کوه‌ها به زمین‌های زراعی و شهرک صاحب الزمان(عج) می‌رود و اگر شهرداری به موقع اقدام نکند تا مسجد جمکران هم خواهد رسید و تنها اقدامی که شهرداری می تواند در مقابل این حجم آب کند، هدایت آن به سمت زمین های زراعی و ایجاد گوراب اما حل اساسی این معضل به کار فرا شهری نیاز دارد.

*نیاز به مدیریت سیلاب از بالا دست

سید امیر سامع معاون خدمات شهری شهرداری قم هم این موضوع را تأیید کرده و گفته است سیلاب‌ها از ۴۰ کیلومتر بالاتر از حریم شهر به قم هجوم می‌آورد و به همین دلیل، جلوگیری از وقوع آن نیاز به همراهی و مشارکت بیشتر دستگاه‌های دیگری مانند «راه و شهرسازی» و «منابع طبیعی» دارد.

به گفته سامع، بخشی از این سیلاب ها از بیرون شهر از جمله بالادست جمکران، جاده جعفریه، جاده اراک و بالادست پردیسان به سمت قم حرکت می‌کنند و وارد شهر می‌شوند.

«اتفاق دیگری که وقوع سیلاب‌ها در بیرون وسطح شهر را افزایش داده، تغییر الگوی بارندگی است»، این را سامع گفته و اضافه می‌کند: در بارندگی‌های دو سه سال اخیر در نیم ساعت ۲۷ میلی متر بارندگی داشتیم. یعنی در یک زمان محدود بارندگی های شدید و با میزان بارش بالا رخ داده که این احتمال وقوع سیلاب را هم افزایش می‌دهد.

این یعنی وقتی بارندگی اتفاق می‌افتد دیگر چندان راهی برای مدیریت آن باقی نمی‌ماند و باید خیلی اقدامات پیشگیرانه برای مهار آب را جدی‌تر گرفت. معاون خدمات شهری شهرداری قم هم اعتقاد دارد نگاه مردم شهر باید به این موضوع عوض شود. وقتی در چنین حجمی، باران می‌آید باید در این ساعت‌ها  فعالیت‌های زندگی را متوقف کرده و مقداری صبور باشیم.

*ورود آب به منازل مردم، خط قرمز شهرداری

با این وجود اما شهرداری هم اقدامات پیشگیرانه خودش را برای مدیریت سیلاب‌ به کار گرفته است، به گفته سامع، خط قرمز شهرداری عدم ورود آب به منازل و مسدود شدن مسیرهای عبور و مرور است. «مدیریت آب پرحجم بسیار سخت بوده و این کار باید از بالادست شهر آغاز شود. در بالادست بوستان جوان و پردیسان طرح مشخصی برای این مشکل وجود ندارد. اگر اقدامات منابع طبیعی و شهرداری نبود، بعید نبود که اتفاق سیلاب شیراز در مناطقی مانند جمکران تکرار شود.»

آن‌طور که معاون خدمات شهری شهرداری قم گفته، شهرداری دستور العمل کاملی برای تمام امکانات شهر از نظر مخازن آب و کانال ها و … دارد. هم قبل و در حین بحران مشخص است که چه کسی باید چه کاری انجام دهد.

به گفته سامع، مناطقی از شهر در شرایط بارندگی‌های شدید و وقوع سیلابی می‌توانند شرایط بحرانی به همراه داشته باشند که اقدامات پیشگیرانه برای این مناطق اولویت دارد، مناطق پرخطر و بحرانی لیست شده و شهرداران مناطق و حوزه فنی در جریان قرار گرفتند که نسبت به رفع مشکلات این مناطق اقدام کنند.

آن‌طور که معاون خدمات شهری شهرداری قم گفته، شورای شهر قم سه میلیارد تومان علاوه بر ردیف‌های قبل به این پروژه مصوب کرده و اقدامات اصلاحی ۷۰ درصد از نقاط بحرانی لیست شده تا به امروز اجرایی شده و هنوز بخش دیگری از آن باقی مانده است.

به گفته سامع علاوه بر اصلاح این نقاط اقدامات پیشگیرانه دیگری مانند خرید تجهیزات هم توسط شهرداری صورت گرفته از جمله خرید پمپ‌های مکنده، دستگاه‌های برش بُتن و فولاد، برج‌های روشنایی سیار و پمپ‌های خودمکش برای استخراج آب از منازل که می‌تواند در شرایط بحرانی وقوع سیلاب‌ها به کار بیایند.

اما همه اینها نوش‌دارویی است بعد از مرگ، آنچه برای مدیریت صحیح سیلاب در قم لازم است، بستن آب از سرچشمه است. گره‌ای که باید به دست همه دستگاه های استان باز شود.