شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ وجیهه غلامحسین‌زاده: چند ماه پیش بود که تیزرها و پوسترهای سریالی که کهکشانی از بازیگرهای استار و چهره را در خود جمع کرده بود، سروصدا به پا کرد. از بازیگران باتجربه‌ای همچون پرویز پرستویی، مسعود رایگان، حبیب رضایی و رؤیا تیموریان‌ تا چهره‌هایی همچون هدیه تهرانی،‌ مهدی پاکدل و محسن کیایی.

«همگناه» اولین تجربه کارگردانی و تهیه کنندگی مصطفی کیایی در شبکه نمایش خانگی از همان ابتدا توانست طرفداران بسیاری برای خود دست و پا کند، طوری که هر دوشنبه برای نشستن پای قسمت جدیدش انتظار می‌کشیدند و حالا این قصه به سر آمده است و دوشنبه همین هفته بود که آخرین قسمت این سریال نمایش خانگی منتشر شد.

سریالی که به انتخاب اول مردم در شبکه نمایش خانگی تبدیل شده و قسمت پایانی آن برای اولین بار رکورد بیست میلیون دقیقه تماشا در یک روز را فقط در تلویزیون اینترنتی «فیلیمو» ثبت کرد و نشان داد مصطفی کیایی که تجربه فیلم‌های سینمایی پرمخاطبی نظیر «ضدگلوله»، «خط ویژه» و «چهارراه استانبول» را در کارنامه  دارد، رگ خواب مخاطب شبکه نمایش خانگی را هم خوب می‌شناسد.

داستان سریال درباره خانواده‌ای قدیمی در تهران به نام «صبوری» است که سال‌هاست در کار پرورش گل‌های تزئینی و گل‌های مختلف هستند. خانواده صبوری متشکل از سه برادر و یک خواهر است، خانواده‌ای که در این شرکت کار می‌کنند و شغل موروثی خانواده خود را دنبال می‌کنند، فقط پسر دوم، فریبرز است که در حال حاضر ۵۸ سال سن دارد و افسر اداره آگاهی است و داستان زندگی خود را مستقل و بی‌تأثیر از خانواده خود نوشته‌است.

روایت عشق‌های گوناگون بخشی از ماجرایی است که «همگناه» روایتگر آن است، از عشق جوانی به زنی چند سال بزرگتر از خود تا عشقی به دختری چند سال کوچکتر که با یک دلسوزی آغاز می‌شود، از عشق گمشده‌ای که سال‌هاست گریبان زندگی عاشق را گرفته تا عشقی که قربانی قراردادهای نانوشته موروثی شده است. روایت‌هایی که حالا خیلی‌ها را از تماشای سریال‌های تلویزیون به پای سریال‌های شبکه نمایش خانگی کشانده است.

احمدرضا داوری معتقد است در سال‌های اخیر مردم خیلی عادت کردند به دیدن سریال‌هایی که خارج از چارچوب‌های تلویزیون تولید و پخش شدند، با وجود اینکه این سریال‌ها به طور کلی در چارچوب‌ها و قواعد فرهنگی نظام قرار می‌گیرند چون زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه می‌شوند اما بخش مهمی از ممیزی و خط قرمزهای تلویزیون در این سریال‌ها لحاظ نمی‎‌شود و همین آزادی عمل در نحوه قصه گویی و انتخاب داستان‌ها و شخصیت پردازی‌ها باعث شده مردم جذب سریال شوند.

*کارنامه پر مخاطب مصطفی کیایی

به گفته این فیلمساز قمی، «بخشی از آنچه که در «همگناه» می‌بینیم و تفاوتی که با مجموع های سابق خودش دارد متأثر از تجربه کارگردان و تیم سازنده در سینماست. اگر کارهای آقای کیایی را دنبال کنید از ابتدا تا انتهای کارها، پرمخاطب و پرببیننده بوده و آنچه از سینما آموخته و درکارهای خود استفاده کرده، در جنبه سرگرمی سینما اهمیت زیادی دارد.»

«فیلمساز باید علاوه بر رعایت قواعد و اصول به ذائقه مخاطب احترام بگذارد»، این را داوری می‌گوید و اعتقاد دارد: «معمولاً هر زمان فیلم‌های کیایی در جشنواره به نمایش درآمدند، جزو فیلم‌های منتخب تماشاگران بودند و وقتی اکران شدند جزو فیلم‌های پرفروش بودند. البته این سخن به این معنا نیست که فیلم‌های کیایی درجه یک و عالی هستند ولی فیلم‌هایی بودند که تماشاگر دوست داشته و در تمام مراحل تولید این آثار، احترام به مخاطب دیده می‌شود. گاهی هم فیلمسازها مجبورند برای تداوم کار و ادامه حیات سینمایی به فیلم گیشه تن بدهند مانند اتفاقی که در فیلم مطرب افتاد».

احترام به انتخاب مخاطب موضوعی است که شبکه نمایش خانگی را در بین علاقه‌مندان آن مطرح کرده است، داوری هم در این رابطه معتقد است که «شبکه نمایش خانگی وVOD ها سابقه قدیمی زیادی ندارند اما حق انتخاب بیشتری نسبت به سینما و شبکه های تلویزیونی به مردم می‌دهند و محدودیت‌های قرنطینه‌ای کرونا، تماشای تلویزیون‌های اینترنتی را در کل دنیا تقویت کرد.»

*آگاهی فیلمساز از مخاطب

به اعتقاد این فیلمساز قمی، «آنچه که «همگناه» را برجسته می کند دو نکته کلیدی است. ساخت این نوع سریال‌ها، روش خاص خودش را دارد. فیلمساز باید سریالی تولید کند که مردم حاضر باشند برای آن پول بپردازند یا حق اشتراک بدهند، این موضوع یک شناخت خیلی عمیقی می خواهد که آقای کیایی یک جور آموزش و دیدگاه عمیق‌تری از این موضوع را به سایر فیلمسازان آموزش می‌دهد که وقتی می‌خواهید یک سریال تولید کنید، چگونه باید رفتار کنید و مخاطب خود را در نظر بگیرید.»

«نمی‌توانید قصه یک فیلم سینمایی را بردارید و تبدیل به سریال کنید، حتی نمی‌توانید قصه‌ای را که قابلیت سریال شدن در تلویزیون دارد برای رسانه‌های تعاملی یا VOD ها، سریال‌سازی کنید.» این را داوری گفته و درباره موفقیت سریال همگناه می‌گوید: «دلیل موفقیت سریال، اولاً انتخاب قصه مناسب برای فضایی است که در آن عرضه می‌شود، یعنی می‌داند که مردم انتظار دارند هفته ای یک بار در قسمت جدید سریال چه ببینند و در انتهای آن قسمت چه احساسی داشته باشند، در هر قسمت بخشی از داستان کشف می‌شود و بخشی از داستان و شخصیت‌‌ها تکلیف‌شان مشخص می‌شود، مصطفی کیایی به خوبی از تجربه تولید این گونه سریال‌ها در سراسر دنیا استفاده کرده و کاملا به روز و مطابق آن معیارها، از نظر شناخت چارچوب کلی قصه و ماجرا توانسته اولین سریال ایرانی را که با آن استانداردها همخوانی دارد بسازد.»

از نگاه این فیلمساز قمی، «اولین استاندارد فیلمسازی، احترام به مخاطب است؛ یعنی شما وقتی این سریال را می‌بینید احساس می‌کنید همه عناصر و عوامل از طراحی داستان تا نگارش فیلمنامه و نهایتاً کارگردانی و بازیگران کنارهم چیده شدند تا محصولی به دست مخاطب بدهند که به طور نسبی و در مقایسه با آثار مشابه، کالای مرغوبی است و مخاطب با پایان هر قسمت و پایان رسیدن سریال، احساس رضایت می‌کند.»

به گفته داوری، «آنچه که حرفه‌ای بودن کیایی را در پرداخت داستان نشان می‌دهد، رعایت همه مؤلفه‌هایی است که برای قصه‌های فصلی وجود دارد؛ مثلاً کاشت‌هایی بگذارید، شخصیت‌هایی را به کار بگیرید، به موقع شخصیت را وارد کنید و به موقع خارج کنید و اجازه بدهید ظرفیت‌های آن شخصیت برای فصل‌های بعد باقی بماند و نویسنده بتواند از این شخصیت‌ها در فصل بعد استفاده کند.»

*هدایت درست بازیگران

به اعتقاد داوری، «اتفاقی که در همه آثار سینمایی کیایی وجود دارد و در «همگناه» به آن دقت شده، هدایت درست بازیگران است. ما بازیگران بزرگ سینمایی زیادی داریم که الان هم در سریال های دیگر حضور دارند و کارگردان نتوانسته از آنها بازی درستی بگیرد و تماشاگر از این اتفاق راضی نیست اما ترکیب بازیگران چند نسل مختلف در سریال «همگناه» خیلی خوب درآمده است، سکانسی که محسن کیایی مقابل مسعود رایگان قرار گرفته تا از او پول قرض بگیرد، به چند فصل از سریال‌های در حال پخش شبکه خانگی می‌ارزید.»

این فیلمساز معتقد است: «ترکیب بازیگران نسل جدید در کنار بازیگران باسابقه و تکنیکال و باتجربه، بسیار خوب درآمده و بازی‌ها همگن و یک دست و تمیز شده. پرویز پرستویی با تمام آن سابقه بازیگری کنار بازیگران جوان قرار گرفته و تلاش می‌کند کم نیاورد که این نشان‌دهنده هدایت کارگردان است. مثلاً مهدی پاکدل در بدو ورود به سریال خیلی مسلط نبود و گویا کار را جدی نگرفته بود ولی از یک جایی به بعد می‌بیند، کلاف از دستش در رفته و عقب مانده و دوان دوان خودش را به سطح بازی بقیه می رساند».

داوری به دیگر مزیت‌های این سریال این‌طور اشاره می‌کند که «میزانسن سریال پیچیده نیست، دکوپاژ عجیب و غریب نیست، دوربین معمولاً ثابت است، قصه را درست تعریف می‌کند و شخصیت ها باورپذیر هستند. به خوبی در هر قسمت سریال، یک تا سه گره ایجاد شده و در قسمت‌های بعد به بهترین شکل ممکن گره‌ها باز شده در حالی که کل لوازم فیلمسازی یکی از فیلمسازان شبکه نمایش خانگی، چندتا ماشین شیک و دوسه تا ویلا و چند دست کت شلوار و مانتو است و در هفتاد قسمت فیلم سعی می‌کند که یک گره را باز کند.»

اینکه آموزه‌های تربیتی درست در قالب یک سریال ارائه شود بسیار ارزشمند است، به اعتقاد داوری، «در همگناه آموزه‌های تربیتی درستی وجود دارد و کمترین میزان دروغگویی افراد به هم مشاهده می‌شود، آدم‌های این سریال به هم دروغ نمی‌گویند حتی اگر به ضررشان باشد، مگر در شخصیت‌های منفی که در قواعد خلاف‌کارانه قرار می‌گیرد».

به اعتقاد این فیلمساز قمی، «شخصیت های سریال بسیار  خوب و زیبا و عمیق طراحی شدند، واقعیت شخصیت «فرید» با بازی مسعود رایگان در زندگی خیلی از ما وجود دارد که به نوعی دوستی خاله خرسه است و محبت‌هایی که آدم را دچار دردسر می‌کند. «فرید» مشروب می‌خورد مست می‌کند ولی در عمق جانش انسان مهربانی هست و در سکانس فرودگاه یا قرض دادن به آرمان، تمام شخصیتش را در یک خط می‌گوید. این‌ها باعث می‌شود شما با این شخصیت ها ارتباط برقرار کنید و آنها را دوست داشته باشید، چون شخصیت‌های سریال کاغذی نیستند و واقعی هستند و به همین خاطر، ترکیب خانواده خیلی خوش نشسته است».

*احترام به مخاطب

داوری معتقد است درسی که مصطفی کیایی دارد به بقیه می‌دهد این است که مخاطب شما چه در سینما چه در تلویزیون چه در فضای سینمای خانگی دارای ارزش و احترام است، شما به صرف اینکه یک اثری بسازید و قصه‌ای بگویید و یک دکوری بیاورید و زرق وبرق بدهید، یا فقط یک هدف ایئولوژیک را دنبال کنید کافی نیست، باید کیفیت کار را مدنظر قرار بدهید.

به گفته داوری، وقتی سریال همگناه پربیننده ترین سریال نمایش خانگی و پلتفرم‌های «نماوا» و «فیلیمو» می‌شود، نشان می دهد هنوز هم تماشاگر ایرانی کار خوب را تشخیص می‌دهد و خیلی باهوش است، او ذاتاً استعداد دارد تشخیص بدهد چه چیزی خوب است و چه چیزی بد. به نظر من، تشخیص مخاطب در جشنواره ها ارزش بیشتری از هیئت داوران دارد».

به گفته این فیلمساز قمی، «همگناه» در قالب خودش یک قدم اول است، ایده‌آل نیست ولی این مسیر  را باید رفت، اگر سینمای ایران می خواهد روی پای خود بایستد، چرخش بچرخد چه در فیلم و چه در سریال‌سازی، باید این نگاه احترام به مخاطب را داشته باشد.