شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ محمد مهدی عنایت پور: از چند سال قبل بود که «سینما آیه» سنگ بنای اکران فیلم‌های کوتاه در قم را گذاشت، اتفاقی که اگرچه در روزهای اول مخاطبان کمی داشت اما در مواردی و بعد از چند هفته سالن این سینما پُر می‌شد از علاقه‌مندانی که فیلم کوتاه را برای تماشا در سینما انتخاب می‌کردند چراکه تا پیش از آن، هیچ امکانی در قم برای تماشای فیلم‌های مورد علاقه خود نداشتند.

اگرچه بعد از تعطیلی و توقف فعالیت این سینما، اکران‌های فصلی آثار گروه هنر و تجربه و برگزاری رویداد‌های سینمایی نظیر «جشنواره نماز و نیایش»، «جشنواره فیلم کوتاه تهران» و «سینما حقیقت» ادامه داشته است اما همچنان نبود یک سینمای با دسترسی مناسب و اختصاص سانس‌های ویژه برای اکران فیلم‌های کوتاه و حتی فیلم مستند در قم به چشم می‌آید.      

نگاه ابزاری و آموزشی به فیلم کوتاه و ترویج این نگاه به دلیل فراهم نبودن شرایط اکران منظم فیلم‌های کوتاه سبب شده که کمتر کسی فیلم کوتاه را به عنوان هدف خود در سینما ببیند و معمولا سینماگران تازه وارد برای تمرین فیلمسازی و رسیدن به هدف بزرگتری که ساخت فیلم بلند است، به این کار دست می‌زنند. احمدرضا داوری یکی از سینماگران قمی است که معتقد است «همین نگاه، سبب جفا به سینمای کوتاه شده و حالا این سینما را صرفا به یک ابزار آموزشی برای ورود به عرصه فیلم های بلند تبدیل کرده است.»

به گفته این فیلمساز قمی، «در حوزه فیلم کوتاه اصولا متولی مقتدری وجود ندارد، انجمن سینمای جوان و نهادهای دیگر بیشتر به فیلم کوتاه به عنوان مشق و تمرین فیلمسازی نگاه می‌کنند که کار خوبی است اما فیلم کوتاه نوعی از سینماست که برای خود دارای هویت مستقل است و یک فیلمساز می‌تواند تا آخر دوره کاری خود فیلم کوتاه بسازد.»

نداشتن اکران منظم و محلی برای عرضه سبب می‌شود که بسیاری از سینماگران تولید فیلم کوتاه را به عنوان هدف اصلی فیلمسازی خود قرار ندهند. به گفته داوری، «طبیعی است که اگر عرضه وجود نداشته باشد از یک سو سرمایه‌گذاری اتفاق نمی‌افتد و از سوی دیگر هم بخش دولتی نمی‌تواند به صورت یکسان ازچند ده هزار نفری که می‌خواهند در سال فیلم کوتاه تولید کنند، حمایت کند. در نتیجه مشکل اصلی فیلم کوتاه در ایران، ایده و طرح و خود سینماگران این حوزه هستند.»

*فیلمسازان فیلم کوتاه را جدی نمی‌گیرند

داوری معتقد است «حتی در چنین شرایطی که فیلم کوتاه جایگاه اصلی خود را پیدا نکرده، فیلمسازان می‌توانند با تولید فیلم‌های باکیفیت، فضای مناسب عرضه و درآمدزایی را برای تولید کارهای بیشتر ایجاد کنند.»

فستیوال‌های جهانی، فضای مجازی، سایت‌ها و اکران‌های محدود فیلم کوتاه در ایران از جمله فضاهایی است که این فیلمساز قمی برای اکران فیلم‌های کوتاه از آن نام برده و معتقد است: «خیلی از فیلمسازان، فیلم کوتاه را جدی نمی‌گیرند و کسانی هم که به عنوان تمرین برای شروع کار خود فیلم می‌سازند، پیشرفت خاصی در کارشان دیده نمی‌شود و این باعث می‌شود که این فیلم‌ها به خوبی عرضه نشوند و ضعف جدی تکنیکی و ضعف هنری این آثار، بیشتر از نبود متولی و عرضه مناسب به خود سینمای کوتاه لطمه زده است».

به اعتقاد این فیلمساز قمی، این مشکلات در همه کشور از جمله استان قم وجود دارد و در قم مشکل دیگری که بر سر راه تولید کنندگان فیلم کوتاه وجود دارد، نبود حمایت معنوی از فیلمسازان است؛ «به عنوان مثال، مشاوره و راهنمایی برای صدور مجوز و ساخت فیلم کوتاه بسیار اهمیت دارد و خیلی می‌تواند در موفقیت یک فیلمساز مؤثر باشد اما در قم این نبود حمایت معنوی خیلی به چشم می‌آید.»

علی بیطرفان از دیگر سینماگران قمی است که در رابطه با مستقل بودن سینمای فیلم کوتاه با داوری هم نظر است و می‌گوید: «به دلیل هزینه کمتر مورد نیاز برای ساخت یک فیلم کوتاه به نسبت سینمای حرفه‌ای، دغدغه کمتری در این حوزه برای برگشت سرمایه وجود دارد و همین موضوع سبب می‌شود که با قاطعیت بگوییم که فیلم کوتاه، سینمای مستقل است و در فیلم کوتاه، فیلمساز این اختیار را دارد که در حوزه های مختلف به لحاظ محتوایی و ساختاری ورود کند و دغدغه این را ندارد که برگشت سرمایه داشته باشد.»

*تغذیه سینمای حرفه ای از سینمای کوتاه

به اعتقاد این فیلمساز قمی، «فیلم کوتاه زمینه‌های مختلفی هم به لحاظ محتوایی و هم ساختاری برای سینمای حرفه‌ای آماده می‌کند و در واقع بستر سینمای حرفه‌ای از سینمای کوتاه تغذیه می‌شود.»

به گفته این کارگردان، «سینمای کوتاه می‌تواند جایگاه خود را برای همیشه حفظ کند و تماشاگران و مدیران فرهنگی ما باید این سینما را به صورت مستقل ببینند اما هم فیلمساز هم تماشاگر و هم مدیران ما این دیدگاه را دارند که فیلمساز برای کسب تجربه و ساختن یک فیلم بلند، فیلم کوتاه می‌سازد در صورتی که این طور نیست و مدیران ما باید درک کنند که زمینه‌های مختلف را برای نمایش فیلم‌های کوتاه فراهم کنند.»

بیطرفان هم مانند داوری، فیلمسازان را یکی از عوامل مهجوریت فیلم کوتاه دانسته و معتقد است «بسیاری از فیلمسازان، فیلم کوتاه را دوران گذاری برای رسیدن به فیلم بلند می‌دانند در حالی که در دنیا، فیلمسازانی هستند که تا آخر عمر فیلم کوتاه می سازند.»

این فیلمساز قمی معتقد است: «در صورتی که اگر واقعا زمینه نمایش فیلم کوتاه فراهم شود، فیلمساز انگیزه مضاعفی پیدا می‌کند و ممکن است فیلم کوتاه را برای همیشه انتخاب کند اما چون مدیران فرهنگی این زمینه را فراهم نمی‌کنند، فیلمساز هم در نتیجه آن به صورت حرفه‌ای به این عرصه نگاه نمی‌کند».

ایجاد زمینه عرضه در سینما، صداوسیما و شبکه نمایش خانگی موضوعی است که بیطرفان به آن به عنوان لازمه توجه بیشتر به این حوزه فیلمسازی اشاره کرده و معتقد است: «اگر زمینه عرضه فراهم شود، برگشت سرمایه هم بیشتر می‌شود و نگاه حرفه‌ای‌تری در این حوزه ایجاد می‌کند و باعث رونق فیلم کوتاه می‌شود. باید به فیلم کوتاه به عنوان یک ژانر حرفه‌ای و تخصصی نگاه شود و حتی یک سینما در استان به فیلم کوتاه اختصاص پیدا کند.»

به اعتقاد این فیلمساز قمی، «فرهنگسازی نمایش و عرضه فیلم کوتاه، نیازمند یک دوره زمانی است که باید گذرانده شود و هم تهیه کنندگان تحمل خسارت در بازگشت سرمایه را داشته باشند و هم فیلمسازان تحمل کمبود احتمالی مخاطب را در گام نخست داشته باشند تا این فرهنگ برای بیننده و مخاطب ایجاد شود که به فیلم کوتاه به عنوان سینمای مستقل نگاه کنند.»

آنطور که از حرف‌های بیطرفان بر می‌آید در صورتی که این شرایط از سوی فیلمسازان تحمل شود، آینده‌ای که می‌شود برای فیلم کوتاه متصور بود، بسیار درخشان است. به گفته این فیلمساز قمی، «آینده برای فیلم کوتاه است. پیشرفت شبکه‌های اجتماعی سبب شده مخاطب جوان کمتر طرف سریال و حتی بعضاً سینما برود اما فیلم‌های کوتاه یک دقیقه‌ای و دو دقیقه‌ای در فضای مجازی استقبال بالایی به همراه خواهد داشت و فیلمساز از زمان کم برای رساندن پیام خود استفاده می‌کند و نسل امروز و فردا، این سینما را به مراتب بیشتر می پسندد».

جای خالی سینمای استاندارد برای نمایش فیلم کوتاه

رضا ابوذر از فیلمسازان پیشکسوت و مدیر انجمن سینمای جوانان قم هم همین نبود عرضه را مشکل اصلی فیلم کوتاه دانسته و می‌گوید: «انجمن سینمای جوان تنها مرکز دولتی در آموزش تولید فیلم کوتاه است که ۳۵ سال قدمت و تجربه دارد و هرکسی که در این حوزه کار می‌کند یا زیرمجموعه انجمن است یا به هرحال به این انجمن برمی‌گردد و به همین خاطر، اکثر جشنواره‌های کشوری زیر نظر انجمن برگزار می‌شود.»

مدیر انجمن سینمای جوانان قم می‌گوید: «در حال حاضر بین ۳۰ تا ۴۰ فیلم کوتاه در سال زیر نظر انجمن سینمای جوان قم در سطوح آماتوری، نیمه حرفه‌ای و حرفه‌ای تولید می‌شود اما عرضه درست ندارد و باید یک سالن سینمای استاندارد برای اکران این آثار و حتی فیلم‌های کوتاه مطرح داخلی اختصاص پیدا کند.»

ابوذر هم به مستقل بودن جایگاه سینمای کوتاه اذعان دارد اما معتقد است که هدف‌گذاری فیلمسازان علاقه‌مند و مستعد برای تولید ساخت فیلم بلند، بسیار درست است.

مدیر انجمن سینمای جوانان قم همچنین به مستعدبودن فیلمسازان جوان قمی و درخشش آنان در جشنواره‌های معتبر داخلی و خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: «فیلمسازان جوان قم با فیلم‌هایی که تولید می‌کنند، نماینده بسیار ارزشمندی از استان در رویدادهای سینمایی ملی و بین المللی هستند اما نهادهای اجتماعی، فرهنگی و هنری نظیر شهرداری قم، استانداری قم، دفتر تبلیغات اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی باید در کنار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم و انجمن سینمای جوانان قم قرار بگیرند و در تولید فیلم‌های کوتاه با مضامین دینی، فرهنگ شهروندی و آسیب‌های اجتماعی حمایت کنند.»

*اختصاص سانس ویژه فیلم کوتاه مطالبه فیلمسازان جوان قم

مهدی یوسفعلی یکی از فیلمسازان جوان و آتیه‌دار قمی که کسب جایزه‌های مختلفی از جمله دیپلم افتخار بهترین فیلمنامه در جشنواره منطقه‌ای اروند، جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره رشد و جایزه بهترین کارگردانی از جشنواره نماز و نیایش را در کارنامه دارد، معتقد است که نبود حمایت‌های مالی، کار فیلمسازی را برای هنرمندانی قم سخت کرده است.

به گفته این فیلمساز جوان قمی، «مؤسسات فرهنگی متعدد در قم، بودجه‌های استانداری و شهرداری را جذب می‌کنند و به همین دلیل، انجمن سینمای جوان که کارهای لزوما تبلیغی نمی‌کند، کمتر مورد حمایت قرار می‌گیرد درحالی که در شهرهایی مانند کاشان، شهرداری از انجمن سینمای جوان حمایت ویژه‌ای دارد و ساختمان و بودجه‌های چند میلیون تومانی در اختیار انجمن قرار می‌دهد.»

یوسفعلی یکی از دلایل مهاجرت فیلمسازان قم به تهران را نزدیکی قم به پایتخت عنوان می‌کند و می‌گوید: «البته این هم مزیت است که فیلمسازان به فضای پیشرفت نزدیک می‌شوند و هم از این جهت که سرمایه‌های استان از قم خارج می‌شوند، خسارت است.»

به گفته این فیلمساز جوان قمی که کارگردانی فیلم‌های کوتاه « خیلی نزدیک کنار گوشم»، «چهارراه دوم» و «درون آینه» در کارنامه فیلمسازی او دیده می‌شود، «فیلمسازان شهرستانی اگر بخواهند با تهرانی‌ها رقابت کنند تحت فشار قرار می‌گیرند چرا که در تهران، روابط فیلمسازی بین گروه‌های مختلف سبب می‌شود که هزینه‌های تولید کار کمتر شود در حالی که در قم چنین گروه‌هایی وجود ندارد».

یوسفعلی، پیدا کردن بازیگر خوب و مستعد را یکی از عذاب‌های فیلمسازی در قم عنوان می‌کند و معتقد است «در قم مرکز یا انجمن هنری وجود ندارد که فعالان حرفه‌ای سینما را سازماندهی و معرفی کند در حالی که بسیاری از کسانی که دوره‌های آموزشی می‌بینند، بعد از چند مدت به دلایل شرایط موجود ناامید می‌شوند و از این فضا فاصله می‌گیرند».

اختصاص سانس‌های ویژه اکران فیلم‌های کوتاه در قم از خواسته‌های این فیلمساز جوان قمی است و تأکید می‌کند «نمایش و نقد فیلم‌های کوتاه هم زمینه‌ساز رشد فنی و تکنیکی فیلمسازی در قم می‌شود و هم مخاطبان این ژانر سینمایی را جذب می‌کند که البته نیازمند حمایت مسئولان، تبلیغات و انتخاب سینمای مناسبی برای اکران آثار است.»