شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ سید مرتضی میرسراجی: شهر مقدس قم، مَهد و خاستگاه «حوزه علمیه» است و بدین مناسبت از سرتاسر ایران و جهان، مشتاقان دانش و معارف اسلامی برای آموختن و تحصیل علوم دینی به آن رهسپار می شوند. همان طور که می دانیم لازمه دانستن علوم دینی در آیین اسلام، دانستن و اِشراف به زبان و لغت عربی است زیرا قرآن کریم و روایات هدایتگر معصومان(ع) جُملگی به این زبان قاعده مند و با ضابطه شرف صدور یافته اند و در اهمیتِ دانستن زبان عربی همین بس که خداوند سُبحان از طریق همین زبان با بشر خاکی سخن گفته، نسخه های سعادت دنیا و آخرت او را به استواری بیان فرموده و این گونه بِدان شرافت بخشیده است.

با وجود اینکه شهر قم با علوم دینی و زبان عربی که وابسته به آن دانش‌هاست، قرن‌های متمادی گره خورده و از سویی از این شهر، فقهیان و محدثان نامور و نامدارِ پارسی گوی فراوانی ظهور یافته اند که عمده آثارشان به زبان عربی بوده ولی با افسوس و دریغ فراوان، امروز نمونه های متعددی از غلط های عربی(غلط های نَحوی و دستوری و غلط های املایی) را در سطح شهر مشاهده می کنیم که نشانگر ضعف مدیریت فرهنگیِ موجود در نهادها و سازمان های اجرایی و همین طور پایین آمدن سطح سواد و دانش در جامعه و عدم استفاده از کارشناسان مجرب در این زمینه است و به طور کل در این فقره نیاز به اصلاح و سامان جدی در اصل و فرع قضیه احساس می شود. به همین منظور در این جُستار به چند نمونه از این کژی‌ها و ناراستی ها اشاره می کنیم:

۱- ضمیر مؤنث برای شخص مُذکَّر

در زبان و لغت عربی کلمات و ضمایر، حالت «مؤنّث» و «مُذکّر» (زنانه و مردانه) دارند. شهرداری قم بدون توجه به این قاعده معروف و مشخص در زبان عربی در سطح شهر به طور سلیقه ای عمل می کند مثلا در این نمونه، ضمیر متصل «ها» را که مربوط به جنس مؤنث است برای وجود شخیص حضرت امام رضا(ع) که شخصی مذکر است در نظر گرفته است که اگر می فهمیدند این نوشتار، کار بسیار زشت و قبیحی است و رسوایی و  آبرو ریزی بزرگی برای آن سازمان عریض و طویل به شمار می رود.

مگر شهرداری محترم قم واحد فرهنگی ندارد؟ مگر ناظر بر اجرای امور ندارد؟ مگر مشاور علمی یا فرهنگی ندارد؟ این همه افراد باسواد و فرهیخته علمی اعم از روحانی و دانش آموختگان دانشگاهی در زمینه های ادبیات و مترجمی زبان عربی در این شهر زندگی می کنند، چرا به شکل حرفه ای از  دانش آن ها در این خصوص استفاده درست نمی شود؟

از سوی دیگر این شهر، مهد و خاستگاه «مرکز حدیثی شیعه» و همچنین «حوزه علمیه» است. آیا به راستی مشاوری لایق برای شهرداری معظم قم حتی برخاسته از این حوزه دانشی نیز وجود نداشته است؟ شهر دانشمند پَروَری که بسیاری از بزرگان و محدثان آن از قرن ها پیش تا کنون کتاب های خود را به زبان عربی نگاشته اند و پیشینه ای قوی در این تخصص دارند. با این اوصاف چرا این شهر، امروز از نظر سطح مدیریت فرهنگی به چنین سطح نازلی دچار شده است؟

در این زمینه «شورای اسلامی شهر» نیز مقصر است زیرا اقدامات فرهنگی و همچنین تصویب نام ها و تعامل سازنده با شهرداری از عمده مسئولیت های آنان در قانون است که در این خصوص اهمال کاری می شود.

۲- ضمیر مذکر برای شخص مؤنث

چنان که در نمونه پیشین بیان شد در عربی برای زن و مرد از ضمایر مخصوص به خود استفاده می شود در اینجا شهرداری قم برای حضرت معصومه(س) که یک زن است  بر خلاف قواعد دستوریِ زبان عربی از ضمیر مذکر و مردانه «ه» استفاده کرده است که تکرار همان فاجعه بی دانشی قبل و سَرسری گرفتن کارها است.

البته در تابلو از نظر زبان و ادبیات انگلیسی نیز اشتباه وجود دارد در قسمت «کوچه یکم»، واژه «یکم» به انگلیسی  به حسب این که عدد مزبور از اعداد ترتیبی(Numbers Ordinal) است به شکل ۱^st   باید نوشته شود که مخفف کلمه First در آن زبان است اما شهرداری کلانشهر قم خیلی ناشیانه ۱th نوشته است. شهرداری در سطح شهر، نه عربی را که زبان بین المللی جهان اسلام و همچنین زبان علمی دین است  به شکل صحیح و درست می نویسد و نه زبان انگلیسی را که زبان علمی و بین المللی روز است و واقعا با این سطح از سواد در میان  چنین نهادهای اجرایی در کشور  به کجا رفته ایم و به کجا خواهیم رسید؟ اگر هیچ جای ایران، عربی را درست ننویسند از مسئولان و متولیان فرهنگی شهر قم توقع بیشتری می رود که آن را درست و صحیح و بر اساس قاعده و اسلوب آن زبان بنویسند و همانند مثال هایی که یاد آور شدیم جای زن و مرد را این چنین ناشیانه و ناپسند تغییر ندهند.

۳- ضمیر جمع برای دو نفر(مُثَنّی)

پایین بودن سطح سواد در زمینه های مختلف از جمله زبان عربی محدود به شهرداری قم نمی شود بلکه «سازمان اوقاف و امور خیریه» نیز اشتباه آشکاری در این حوزه دارد که جای بسی تعجب و شگفتی است. بقعه مطهر «امامزاده ابراهیم و احمد(ع)» برای مردم قم و حتی مسلمانان و شیعیان خارج از کشور بسیار مورد توجه و عنایت است و روزانه افراد فراوانی به زیارت آن بارگاه معنوی مشرف می شوند.

چنان که ملاحظه کردید باز نیز قواعد و دستور زبان عربی در کاشیکاری جدید این آستان مقدس به صورت درست و اصولی بر طبق قواعد عربی اجرا و پیاده نشده است و برای دو نفر مرد (دو امامزاده) که باید از «ضمیر متصل» به شکل «مُثَنّی» (دو دو) یعنی: «هما» استفاده شود از «ضمیر متصل جمع مذکر» یعنی: «هم» استفاده شده است که این ضمیر بر طبق قواعد عربی برای سه نفر و بیشتر استفاده و استعمال می شود در حالی که در این بقعه شریف تنها دو نفر مدفون هستند نَه ۳ نفر و بیشتر. با ناراحتی و اندوه بسیار باید به مسئولان محترم فرهنگی در شهر قم گفت یا اصلا عربی ننویسید یا اگر می نویسید، آن را درست و صحیح بنویسید. دقت نظر تنها در فرمول ها و مباحث ریاضی، فیزیک، شیمی و امثال این ها نیست در حوزه علوم انسانی و ترجمه نیز  باید به همان اندازه دقت و حوصله به کار گرفته شود تا مبادا واقعیت وحقیقت وارونه جلوه کند.

۴- استفاده از ضمیر مفرد مؤنث برای جمع

در ابتدای «بلوار زائر» که محل رفت و آمد زائران حرم حضرت معصومه(س) است شهرداری این تابلو را نصب کرده است!

در قسمت ضمیر برای سلام و درود به «اهل بیت»(ع) باید از «ضمیر جمع مذکر» استفاده شود ولی شهرداری از «ضمیر مفرد مؤنث» استفاده کرده است و صحیح عبارت عربی این است: «سَلامُ اللهِ عَلَیهِم».

 این قبیل غلط های عربی که نشانه بارز بی سوادی، آن هم در «مهد حوزه علمیه» است در واقع بی احترامی آشکاری است به شعور مردم «با فرهنگ» و «دانش دوست» شهر قم و هر کسی که وارد این شهر می شود.

۵- استفاده از ضمیر مفرد مؤنث به جای ضمیر جمع مذکر

در مسجد «چهارده معصوم(ع)» در خیابان «محلاتی» قم، مورد عجیب دیگری به نظر می رسد. برای ترکیب «چهارده معصوم» در «جمله اسمیه دعایی» از «ضمیر مفرد مؤنث» برای «جمع مذکر غائب» استفاده شده است آن هم چه جمعی، جمع چهارده نفره! علاوه بر آن، الف و لامِ  کلمه «سلام» را نیز قرار نداده اند. یعنی دو کلمه عربیِ ساده و معمولی نوشته اند ولی هر دو از نظر دستوری نادرست است. همان طور که می دانیم، صحیح این عبارت دعایی(عَلیهِمُ السَّلامُ) می شود و چه اشتباه فاحشی که در شهر «قُنوت و قُنَّبیط و قَنَوات» با افتخار آن را این چنین بر تارَک مسجد کاشیکاری کرده اند؟ چرا «امام جماعت مسجد» و همچنین کسانی که در سمت های «رسیدگی به امور مساجد»  در این شهر هستند و عمدتا صِبغه فرهنگی و علمی دارند، در شهری که مرکز علمای دین است، این ایراد و نگارش نازیبا را متوجه نشده اند و در صدد اصلاح و تغییر آن برنیامده اند؟

۶-واژه «مَعرِفَه» بعد از حرف نداء«یا»

این تابلو به مناسبت ایام شهادت جانگداز امام حسین(ع) در بلوار «زائر»، نزدیک به حرم مطهر حضرت معصومه(س) نصب شده که امام حسین(ع) را در مقام توسل جستن با یکی از ویژگی ها و صفاتشان مورد ندا و خطاب قرار داده است. اما غلط و اشکال نحویِ بارز و آشکاری در این تابلو وجود دارد که به هیچ عنوان قابل اغماض و بخشش نیست.

چنان که می بینیم «حرف نداء» در اینجا حرف «یا» است و مُنادا «التابع» ولی از نظر قواعد عربی حضور این منادای «مَعرِفَه به الف و لام» به این شکل، درست و صحیح نیست زیرا در این جا طبق قاعده نحو، باید کلمه منادا به شکل «نَکره» باشد مگر آن که بعد از«اَیُّها» و «اَیَّتُها» – بسته به جنس کلمه مذکر یا مؤنث – قرار گیرد، با توجه به این که لفظ «تابع» در این نمونه در جایگاه « مُنادای شِبه مُضاف» قرار گرفته و مُعرَب منصوب است، لذا عبارت صحیح این است :

«یا تابعاً لمرضاه الله» ( ای پیرو خشنودی خداوندگار!)

حتما متن این تابلو را شخص به ظاهر با سواد و متخصصی نوشته است و این جاست که دیگر حرفی برای گفتن نمی ماند و باید از عمق وجود برای فرهنگ آموزشی موجود درکشورمان تاسف  خورد.

گفت: باید حد زند هُشیار مردم، مست را                                      گفت: هُشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست!

 از سوی دیگر باید گفت مردم قم که عرب زبان نیستند و همه مردم نیز که عربی متوجه نمی شوند لا اقل بهتر بود که به عنوان کار فرهنگی، ترجمه این عبارت به ظاهر مشکل را به جهت آگاهی هر چه بیشتر فارسی زبانان، زیر آن می نوشتند تا همه از معنی و مفهوم آن مطلع شوند زیرا در نفهمیدن و ندانستن خیری نیست به خصوص اگر مثل این نمونه، غلط و نادرست نیز نوشته شده باشد.

۷- استفاده نکردن از حرف تعریف و جمع بستن دوباره جمع

بر روی این صندوق های موجود در حرم حضرت معصومه(س) نیز غلط های عربی وجود دارد. این بار اشتباه متوجه «آستان مقدس حضرت معصومه(س)» است که این اشتباه به تعداد زیاد در قسمت های مختلف حرم به حسب تعدد صندوق ها تکرار شده است. ظاهرا مترجم خیلی راحت و بدون زحمت و دغدغه، سه کلمه از عبارت «صندوق هدایا و نذورات» را به عربی ترجمه کرده و با افتخار نوشته: «صندوق الهدایا و نذورات» و هیچ تلاش خاصی در جهت ترجمه درست عبارت  مزبور نکرده و فقط یک «ال» بر روی کلمه «هدایا» قرار داده و به خیال خود با نوشتن آن یک «ال» آن را به عربی ترجمه کرده است.

 الف و لام تعریف در واژه «هدایا» از نوع الف و لام «جنس» و «اِستِغراق» است که عمومیت و شُمولیت همه افراد این جنس را در بر می گیرد و شامل همه هدایای نقدی می شوندکه قابل ریختن در  این صندوق ها است اما در ادامه و به تبع آن واژه «نذورات» اصلا معرفه نشده و بدون حرف تعریف وجهی ندارد و این یک غلط دستوری آشکار است و از سوی دیگر در فرهنگ عربی، واژه ای به صورت «نذورات» نداریم بلکه جمع کلمه «نَذر»، «نُذور» است و دیگر نیازی نیست که این «جمع تکسیر» را دوباره بیاییم و «جمع سالم مؤنث» ببندیم که این خود، غلط اندر غلط است و برای جایی مثل حرم مطهر بی بی فاطمه معصومه(س) که قلب تپنده شهر قم است و از شرق و غرب جهان و به خصوص مردمان عرب زبان به آن مکان مقدس شرفیاب می شوند این خطایی بسیار قبیح و نابخشودنی است که حکایت از «بی دقتی»، «بی اهمیتی کارها»، «سهل انگاری»، «بی مدیریتی»، «عدم نظارت دقیق» و «پایین بودن سطح سواد و معلومات در کشور» دارد و برای آستان عریض و طویلی چون «آستان حضرت معصومه(س)»که بودجه ها و موقوفات آنچنانی و هنگفت دارد عیب بسیار بزرگی به شمار می رود و به هیچ عنوان قابل قبول و گذشت نیست و خطایی نابخشودنی است.

۸– حرف«گ» فارسی در واژه عربی

در الفبای عربی چهار حرف «پ، ژ، گ، چ» که در زبان فارسی داریم در الفبای آن زبان وجود ندارند و نوشته نمی شوند. این نکته ساده ترین مطلب در ابتدای آموزش زبان عربی برای همه فارسی زبانان است اما جالب است که حتی در شهر قم به عنوان مرکز شیعیان جهان، مهد حوزه علمیه و محل صدور اسلام ناب به سرتاسر عالم این نکته اجرا نمی شود.

واژه عربی «عَسکر» به معنای: «لشگر» است و «عَسکری» یعنی: «لشگری، منسوب به لشگر» و این لقب را از آن جهت به امام حسن عسکری(ع) و همین طور پدر گرامی ایشان حضرت امام هادی(ع) داده اند که خلیفه ستمگر زمانه، این دو بزرگوار را به اجبار و اکراه از «مدینه» در «عربستان» به شهر «سامراء» در «عراق» آورد و در محله نظامیان و به زبان عربی «مُعَسکر»(لشگرگاه و اردوگاه نظامیان) جای داد تا امام هادی(ع) و فرزند گرامی ایشان را بیشتر و بهتر زیر نظر خود داشته باشد. پس کلمه «عسگری» صورت نادرست «عسکری» است که باید در این خصوص فرهنگ سازی لازم شود. به هر دو امام، لقب عسکری داده اند ولی هرگاه «عسکری» به تنهایی گفته شود مقصود امام حسن عسکری پدر امام عصر(عج) است.

به تابلوی مسجد قدیمی امام حسن عسکری(ع) توجه کنید!

 این مسجد مقدس با قدمت و پیشینه دوازده قرن در نزدیکی حرم مطهر حضرت معصومه(س) قرار دارد که به دستور مستقیم امام حسن عسکری(ع) بنا نهاده شده است و در قم معروف و مشهور است ولی چنان که در تابلوی آن مشاهده می کنید لقب پدر امام زمان(عج) را به شکل نادرست با حرف «گ» و به صورت «عسگری» نوشته اند.

از آن بدتر، نمونه فاجعه بار زیر است:

به علت انفجار تروریستی که در حرم مطهر امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) صورت گرفت، ضریح مبارک ایشان مجددا در قم ساخته شد. لقب عسکری در تابلویی که در محل ساخت ضریح نصب کرده بودند و ملاحظه کردید  به جای آن که «عسکریَین» (دو عسکری) نوشته شود که اشاره به آن دو امام هُمام دارد به شکل نادرست «عسگرییَن» بود که تلفیق حرف «گ» فارسی به همراه قاعده مُثنی عربی جای تاسف و تعجب  فراوان دارد زیرا به طور قطع و یقین این عبارت را یک آدم معمولی ننوشته است و شاهد آن استفاده از ترکیب «اِمامَین عسکریَین»  در این تابلو و همین طور جایگاه ویژه آن مکان است.

با تاسف در حوزه فرهنگ سازی هم در این زمینه به جای ارتقاء علمی، اصلاح و جبران خطاها برعکس تلاش های غیر علمی و غیر کارشناسی صورت گرفته است به نمونه زیر توجه کنید:

کتابی که تصویر روی جلد آن را در این فرصت ملاحظه می کنید متعلق به «نشر جمکران» و از منشورات آن محل فرهنگی است. جایی که قرار است با اقدامات فرهنگی و علمی خود یاد امام زمان(عج) را برای همگان  زنده کند اما با تاسف فراوان حتی لقب مطرحِ پدر امام عصر(عج) را درست نمی نویسد. شایان ذکر است که این کتاب برای کودکان و نوجوانان نگاشته شده تا معرف ویژگی های پدر گرامی امام عصر(عج) برای آن طبقه وگروه سِنّی باشد ولی متاسفانه فرهنگ سازی آن درست و اصولی نیست و از پایه مشکل دارد زیرا به علت بی دقتی و کم اطلاعی، لقب معروف پدر امام زمان(عج) را به جای «عسکری»، «عسگری» نگاشته اند و این زشت است برای انتشاراتی که هدفش شناساندن امام زمان(عج) به مردم است که لقب پدر امام عصر(عج) را نیز درست ننویسد آن هم در قم ،آن هم در جایگاهی همچون «مسجد مقدس جمکران»! با آن  همه بودجه های فراوان و هنگفت!

۹-سلام بدونِ مرجعِ سلام

در تابلوی «پارکینگ شرقی» حرم حضرت معصومه(س) همان طور که ملاحظه می شود، شهرداری قم از حرف اختصاری(س) که مختصر عبارت دعایی(سَلامُ اللهِ عَلَیها) است برای «حرم مطهر» استفاده کرده است در حالی که لزومی به این کار نبوده است زیرا منطقا به قبر و حرم سلام داده نمی شود بلکه به صاحب قبر و شخص مدفون در آن سلام داده می شود که صاحب حرم مطهر، حضرت معصومه(س) است و اینجا سلام که به صورت مخفف قید شده، بدون مرجع است و اصلا لزومی ندارد که بعد از ترکیب «حرم مطهر» از حرف اختصاری(س) استفاده شود.

۱۰- تردید بین مختصر نویسی یا کامل نویسی

این تابلوی یکی از مساجد قم است که قطعا با تصویب هیئت امنای مسجد مزبور و مجوز شهرداری قم جهت اطلاع رسانی برای نمازگزاران محترم در خیابان  نصب شده و چنان که ملاحظه می کنید در آن دعا برای تعجیل در فَرَج و گشایش در امر ظهور امام عصر(عج) وجود دارد که به حسب نام مسجد  است  ولی  این دعای شریف در دو جا و همین طور متاسفانه در دو طرف تابلو، اشتباهات املایی و دستوری دارد.

اول این که «عَجَّل الله» را «عج الله» نوشته است و ظاهرا نویسنده آن بین مختصر نویسی این دعا یعنی به صورت: (عج) و کامل نویسی آن در ذهنش مُرَدد بوده است و دوم این که باید پرسید چرا «فَرَج» را بدون ضمیر متصل نوشته است و این فرج در اصل  به که یا به چه باز می گردد؟ در این فقره کلمه «فرج» بدون ضمیر مرجعِ «ه» استفاده نمی شود که بی شک آن به «حُجه ابن الحسن» (امام زمان(عج)) باز می گردد و مقصود از فرج و گشایش، استقرار حکومت و دولت کریمه امام مهدی(عج) در سرتاسر عالم است.

۱۱- تشدید در جای نادرست

در امتحانات چهار گزینه ای یکی از پاسخ ها کاملا نادرست است و برخی افراد بد شانس یا کم معلومات اتفاقا همان گزینه نادرست را انتخاب می کنند.

در این تابلو که مشاهده کردید شهرداری معظم قم، علامت تشدید را بر روی حرف «ت» قرار داده، گزینه ای که جزء کمترین احتمال برای آن نشانه است و دقیقا همین گزینه نادرست را انتخاب کرده در حالی که دو حرف کناری آن ها، محل های صحیح تشدید در کلمه و  مواضع شدتِ بیان گوینده بر آن ها است. بعید نیست شهرداری قم یا «کنکور» شرکت نکرده یا هر بار شرکت کرده، غلط ترین گزینه یا احتمال را انتخاب کرده است.

۱۲- اشتباه نویسی کلمه الله

لطفا به تابلوی زیر توجه کنید!

جای بسی اندوه و افسوس است که شهرداری معزز قم، اسم خدایی را  هم که در ظاهر می پرستد،  به صورت درست و صحیح بلد نیست در تابلوهای شهری بنویسد و به جای نگارش «الله»، لفظ «اله» نوشته است و این نادرست است و در  ترکیب مزبور اصلا مرسوم نیست. «گویند شخصی، برای گرفتن «وام» به بانک رفت، در خواست خود را به بانکدار گفت. بانکدار گفت: وام نیاز به ضامن دارد. شخص گفت جز خدا(الله) ضامنی ندارم. بانکدار گفت: لطفا کسی را بگویید که ما بشناسیم!» و این حکایت، مانند حکایتِ نوشتن نام خدای شهرداری در تابلوهای شهری قم است.

۱۳- فراموش کردن حرف «جَرّ» و ضمیر متصل مَجروری

در این تصویر در اصل باید نوشته می شد (فاطمه سَلامُ اللهِ عَلَیها) که  شهرداری قم لفظ «عَلَیها» را  که متشکل از «حرف جَرّ» (جارّ) و «ضمیر متصل مفرد مؤنث» در مقام «مَجرور» بوده ، جا انداخته اند. اگر از آن طرف یعنی از بالا به پایین هم بخوانیم باز باید یک حرف «علی» ما بین «سلام الله» و «فاطمه» باشد تا  عبارت از نظر زبان عربی معنا و مفهوم پیدا کند.

به راستی این همه بودجه شهرداری به خصوص در امور فرهنگی صرف چه کارهایی می شود در حالی که خروجی آن چنین اشتباهات عجیب و باورنکردنی است؟ و این چنین، قاعده مندی زبانی همچون عربی، بی ضابطگی هر چه تمام تر نهادی اجرایی مانند شهرداری را برای همه ما بیش از پیش آشکار کرده است.

خِشت اول گر نهد معمار کج                                                                              تا ثریا می رود دیوار کج

۱۴- فراموش کردن نقطه

در این تابلو، نقطه کلمه «زهرا» جا افتاده و فراموش شده است. به خط کوفی کهن که نمی نویسیم که بخواهد بی نقطه باشد به خصوص آن که قصد تولید کننده آن بی نقطه نوشتن نیست چرا که حتی دو نقطه «تاء تَانیث» واژه «فاطمه» را نیز در این کار لحاظ کرده است. تابلو آن قدر بلند هست که کسی نمی تواند نقطه را جدا کند و از سویی جایی برای نصب نقطه نیز دیده نمی شود و به خوبی پیدا است که نقطه فراموش شده است.

۱۵- عدم «نَصب» یکی از «اَسماء سِتَّه»

«اسماء سِتَّه» (اسم های شش گانه) عبارتند از: (اَب، اَخ، ذو، حَم، فَم، هَن) و در نحو عربی «ذو» همواره مضاف است اگر در همین حالت بعد از حرف ندای «یا» قرار بگیرد به تبع این که در مقام «منادا» واقع شده، باید «منصوب» شود و بدین ترتیب در حالت نَصبی به شکل «ذا» نوشته می شود یعنی نوشته صحیح آن تابلو، این عبارت می شود:

«یَا ذَا الْجَلَالِ‏ وَ الْإِکْرَامِ»

 این ذکر جلیل و پُرکاربرد را شهرداری محترم قم با این حالت و اشتباه آشکاری که نوشته در جاهای مختلف شهر نیز با افتخار نصب می کند و به راستی این ننگ و فَضاحت بزرگی برای متولیان فرهنگی آن نهاد اجرایی معظم است.

برای نمونه، بَنِر دیگری که در زیر مشاهده می کنید، در جای دیگر شهر با همین اشتباه آشکار نصب شده است:

۱۶- قرار ندادن الف نَصبی

اشکال نحوی آشکاری در این عبارت معروف شیعی در مرکز تشیع جهان یعنی شهر قم دیده می شود. حرف «اَنَّ» از حروف «مُشَبَّهه بالفعل» در عربی بوده  و  ویژگی آن «عامِل» و «ناسِخ» بودن است و داخل در جمله بر سر «مُبتَدا» و «خبر» می آید و شبیه به «فعل» عمل می کند و به حسبِ ناسخ بودن ذاتی آن، در واقع ناسخ مبتدا و خبر می شود.

با این بیان شهرداری قم، «الف نَصبی» را در آخر واژه «علی» که در این جا «بَدَل کُلّ از کُلّ» کلمه «امیرالمومنین» (مُبدِل مِنه) بوده، به علت کم اطلاعی ننوشته است، با این بیان، عبارت صحیح عبارت زیر است:

«أَشْهَدُ أَنَ‏ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً وَلِیُ‏ اللَّهِ»

آیا شهرداری گرامی قم نظیر همین عبارت را در «شهادت ثَلاثَه» (گواهی های سه گانه به وحدانیت خدا، رسالت پیامبر(ص) و ولایت امیر مومنان(ع)) در «اذان» نخوانده یا نشنیده است؟ واقعا بسیار زشت و ناپسند است در مرکز تشیع وآن هم در مهد حوزه علمیه، بدین شکل مهم ترین شعار شیعه، اشتباه نوشته شود.

۱۷- فراموش کردن حرف «ل»

غلط نویسی عربی کلا در شهر قم فراگیر و شایع شده است حتی جاهایی که فکرش را نیز نمی کنید غلط ها و اشتباهاتی به نظر می رسد. لطفا به این تابلوی سفید رنگ توجه کنید!

 در هر دو طرف تابلو، حرف «ل» در واژه «ظِلّ» به معنای «سایه» جا افتاده است  حال آن که این تابلو متعلق به دفتر یکی از مراجع تقلید است که این بی دقتی و غلط آشکار در آن به چشم می خورد. عبارت «مُدَّ ظِلُّهُ العالی» به این معنا است: (سایه بلند ایشان مستدام باد!)

۱۸- عدم درج لام مِلکیت

این تصویر تبلیغ همراه با ذکر «اَلحَمدُ لِلّهِ» یکی از موسسات خیریه استان قم است که به اشتباه «الحمد لله» را «الحمد الله» نوشته است. همان طور که می دانیم  عبارت «الحمدلله» یعنی: «ستایش برای خدا است» و باید به جای «الله» می نوشتند: «لله» یعنی: « برای خدا» و اینجا از «لام مِلکیت» یا «لام اختصاص» در حق خدا استفاده می شد. انصافا این نوع غلط ها، غلط های بسیار نگران کننده ای است. آیا این ذکر معروف را در نماز نمی خوانند؟ آیا آن را در قرآن و معروف ترین سوره آن یعنی «سوره مبارکه حمد» نخوانده اند؟ همه ما این ذکر معروف را در غیر از قرآن و نماز نیز  استفاده می کنیم آیا آن هم نگفته اند و احیانا بر زبان نیاورده اند ؟

۱۹- حذف الف و لام «صَمَد» در قرآن

این کار هنری متعلق است به یکی از مجتمع های تفریحی و گردشگری استان قم که سوره «اخلاص» را به این شکل طراحی کرده اند. اما با نهایت تعجب (الف و لام) واژه «صَمَد» را ننوشته اند. صحیح آیه این است: «اللهُ الصَّمَدُ» نه «الله صمد». این دیگر آیه قرآن است و نباید در آن زیاد و کم شود. این الف و لامی که در اینجا قرار داده نشده، در عربی الف و لامی است که «اِفاده حَصر» می کند یعنی منحصرا آن صفت را متعلق به صاحبش می داند یعنی یکی از مفاهیم آن این است که: «خداوند بی نیاز مطلق است».

آیا این سوره معروف و به تبع آن، این آیه شریفه را که عمدتا در نماز هم می خوانیم نخوانده اند؟ چه بسا بتوان به جرات گفت سوره مبارکه اخلاص از معدود سوره هایی است که اغلب مسلمانان جهان آن را حفظ هستند و بروز و ظهور چنین خطایی در اینجا بسیار ناپسند است. آیا هنرمندی که این اثر را تولید کرده، قرآن کریم در نزدش نبوده تا حداقل از روی قرآن، عبارات را درست بنویسد؟ در مکانی که مدعی گردشگری و جذب زائر و توریست است این خطاها به هیچ وجه قابل قبول نیست.

در پایان باید گفت اگر چه در جایی از این جُستار یکی از دلایل اشتباه نویسی عربی را در جاهای مختلف قم «بی دقتی» عنوان کردیم، بلکه نسبت دادن این صفتِ بی دقتی، تسامُح و مُدارای ما در این موضوع بود و الا دلیل اصلی آن «پایین آمدن سطحِ سواد  و معلومات جامعه» و «ضعف شدید مدیریت و نظارت فرهنگی» در کشور اسلامی ما است.

محقق و پژوهشگر:

سید مرتضی میرسراجی

(دانشجوی دکترای تخصصی الهیات و معارف اسلامی، علوم قرآن و حدیث)