شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ محمد مهدی عنایت پور: در نخستین جمعه تابستان یازده سال قبل بود که سریال «یوسف پیامبر» به کارگردانی فرج الله سلحشور مهمان خانه‌های ایرانیان شد. مجموعه‌ای که از آن روز تا حالا نه تنها دیگر حساب تعداد بازپخشش از دست بینندگان هم خارج شده، بلکه با پخش در بیش از ۵۰ کشور دنیا، حالا دیگر با قاطعیت می‌توان گفت جهانی‌ترین سریال تاریخ جمهوری اسلامی هم هست.

مرحوم فرج الله سلحشور که سال‌ها شناسنامه کاری‌اش با تولید سریال های قرآنی و دینی گره خورده بود و در دهه هفتاد دو مجموعه تلویزیونی «ایوب پیامبر» و «مردان آنجلس» را روانه آنتن رسانه ملی کرده بود، در دهه هشتاد آستین‌ همت خود را بالاتر زد و داستان حضرت یوسف را به عنوان بهترین و دراماتیک ترین داستان قرآن کریم در ۴۵ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای به تصویر کشید.

مجموعه‌ای که طی سه سال تصویربرداری، داستان پرفرازو‌نشیب زندگی یوسف پیامبر را از دوران کودکی و گرفتارشدن در چاه تا زمان بازگشت به آغوش پدرش حضرت یعقوب(ع) ‌روایت کرد و به یکی از پرمخاطب‌ترین سریال‌های تلویزیون تبدیل شد. 

از دهم مهرماه امسال بود که این سریال پرمخاطب برای چندمین بار به روی آنتن شبکه «آی فیلم» رفت و بینندگان این سریال، این شب‌ها قسمت‌های پایانی این مجموعه را دنبال می‌کنند. سریالی که با وجود گذشت یازده سال از زمان پخش نخست آن، نه تنها تکراری و کهنه نشده، بلکه هر بار با بازپخش آن، جمعیت زیادی از ایرانیان دوباره پای تلویزیون می‌نشینند و شاهد هنرنمایی بازیگران و عوامل این مجموعه هستند.

*سکانسی که اشک برادران یوسف را درآورد 

کوروش زارعی از هنرمندان شناخته شده تئاتر کشور و مدیر این روزهای مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری از جمله بازیگران قمی بود که در مجموعه سریال یوسف پیامبر در نقش میانسالی «لاوی» برادر حضرت یوسف ظاهر شد و با بازی روان و خوب خود نیز خوش درخشید. او در رابطه با دلایل استقبال مخاطبان ایرانی و غیرایرانی از این سریال می‌گوید: «به نظر بنده، دلیل اصلی جذابیت و استقبال از سریال یوسف پیامبر برای مردم به این برمی‌گردد که سناریوی این سریال برگرفته از قرآن و کلام خداست و این طراوت و تازگی هیچ وقت کهنه نمی‌شود.»

این هنرمند سینما، تئاتر و تلویزیون، دلیل دیگر جذابیت سریال یوسف پیامبر را مستند و واقعی بودن آن می‌داند و اضافه می‌کند: «داستان در هنرهای نمایشی بر پایه تخیل شکل می‌گیرد و بیشتر آثار هنری و نمایشی متولد شده از تخیل یک نویسنده و هنرمند است اما قصه یوسف زاییده ذهن نویسنده و فیلمساز نیست و آنچه وجود دارد و پیش روی مخاطب است، داستان مستند و واقعی است که اتفاق افتاده و از این نظر هم همیشه جذاب است و کهنه نمی‌شود.»

بازیگر سریال یوسف پیامبر که تا کنون چند نمایش را در کشورهای عربی اجرا کرده و اخیرا نیز به واسطه اجرای نمایش در راهپیمایی اربعین حضور داشت، از علاقه مردم کشورهای اسلامی به این سریال می‌گوید و بیان می‌کند: «مردم کشورهای مسلمان منطقه نیز به این سریال علاقه‌مندند و هربار به خارج از کشور و کشورهای عربی می‌روم، من را با اسم «لاوی» صدا می‌زنند و همیشه مورد محبت قرار می‌دهند و هروقت فارسی صحبت می‌کنم، می‌گویند شما باید عربی یاد بگیرید چراکه متعلق به جهان اسلام هستید».

«این سریال باعث آبروی جمهوری اسلامی و سینمای ایران شد»، این را کوروش زارعی گفته و تأکید می‌کند: «خدا رحمت کند فرج الله سلحشور دم مسیحایی داشت که در متن و کارگردانی و اجرای این فیلمنامه دمیده شده بود و روح معنوی که بر شرایط ساخت سریال حاکم کرده بود، موجب فراگیر شدن این سریال فراتر از مرزهای جغرافیایی ایران شد و مردم دنیا با این اثر ارتباط برقرار کردند.»

بازیگر نقش «لاوی» درباره دوست داشتنی ترین سکانسی که از این سریال برای او به یادگار مانده است، می‌گوید: «مهم ترین سکانسی که هم مردم دوست داشتند و هم خودم خیلی دوست دارم، لحظه پشیمانی و اعتراف به گناه برادران یوسف و خودزنی و درخواست مجازات از اوست.»

زارعی از راز این سکانس زیبا و جذاب که گوشه چشم بسیاری از مخاطبان این سریال را نیز خیس می‌کند، پرده برداری کرده و می‌گوید: «فرج‌الله سلحشور قبل از تصویربرداری این سکانس، همه برادران را جمع کرد و گفت: «این سکانس بسیار مهم و تأثیرگذاری هست. تصور کنید در پیشگاه امام زمان هستید و می‌خواهید ابراز پشیمانی و اعتراف کنید، در مقابل امام زمان خود چگونه ابراز پشیمانی می‌کنید؟». این تفسیر و نگاه ایشان روی همه بازیگران تأثیر گذاشت و قبل از فیلمبرداری، اشک بازیگران درآمد و ما حقیقتا تصور کردیم یوسف در مقابل ما نیست که ابراز پشیمانی می‌کنیم، بلکه در مقابل امام زمان خود ایستاده و ابراز ندامت و پشیمانی کنیم و این موضوع روی بازی همه ما در این سکانس تأثیرگذاشت.»

*مالک نقش مالک

سید جواد طاهری از دیگر هنرمندان قمی حاضر در سریال یوسف پیامبر بود که با نام «مالک بن زعر» در چند مقطع مختلف در این سریال نقش آفرینی کرد. او در ابتدا کاندیدای بازی در نقش حضرت یعقوب(ع) هم بود که اگرچه این نقش به محمود پاک نیت رسید اما ماجرای دعوت به این سریال را این گونه تعریف می‌کند: «سال ۸۳ سر سریال «چهل سرباز» بودم، آقای سلمانیان دستیار کارگردان بود و وقتی پیش تولید سریال یوسف پیامبر شروع شد، به این پروژه پیوست و از من خواست به دفتر آقای سلحشور بروم و در این بازه زمانی صحبت شده بود که نقش یعقوب را من بازی کنم. بخش‌هایی از فیلمنامه را به من دادند که تست بدهم اما واقعیت امر این بود که راغب به تست دادن نبودم و همواره اعتقاد دارم اگر درس آموخته این کار هستیم و تجربه داریم دیگر تست دادن معنا و مفهومی ندارد و به همین دلیل حاضر به تست دادن برای نقش یعقوب نشدم».

به گفته این هنرمند شناخته شده و برجسته تئاتر قم، مرحوم فرج الله سلحشور نقش «مالک بن زعر» را برای خود کنار گذاشته بود اما درباره اینکه چگونه او مالکِ نقش «مالک» می‌شود، می‌گوید: «وقتی آقای شورجه پیثنهاد داد من نقش مالک را بازی کنم، آقای سلحشور گفت من خودم می‌خواهم نقش مالک را بازی کنم و با اصرار آقای شورجه، قسمت شد که من این نقش را بازی کنم. وقتی که فیلمنامه را خواندم، متوجه شدم «مالک بن زعر» یکی از شخصیت هایی هست که در این سریال کاراکتر و شناسنامه دارد و اهداف و فراز و نشیب زندگی او مشخص است».

یکی از ویژگی‌هایی که مالک را از شخصیت‌های دیگر متمایز می‌کرد «یکتاپرستی» و دیگری «تجارت» بود، طاهری درباره سندیت تاریخی این شخصیت، بیان می‌کند: «این نقش سندیت تاریخی دارد و طبق تاریخ، مالک بن زعر همان شخصی است که یوسف را از داخل چاه در می‌آورد و نسبت عموزادگی هم با یعقوب نبی داشت.»

به گفته طاهری، نقش مالک در فیلمنامه اولیه زمانی که متوجه می‌شود چه کسی را فروخته و از عزیز مصر می‌خواهد که یوسف را به او برگرداند، پایان می پذیرفت اما مدتی بعد فرج الله سلحشور تصمیم می‌گیرد که ادامه این نقش را بنویسد و تا پایان همراه یوسف باشد.

این بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون همچنین درباره تأثیرگذارترین سکانسی که در سریال یوسف پیامبر نقش آفرینی کرد، می‌گوید: «سکانسی که در آن یوسف را قسم می‌دهم تا از اصل و نسب خود بگوید و ابراز ندامت و پشیمانی من از اینکه فرزند پیامبر خدا را فروختم، سکانس خیلی ماندگار و جاودانی برای من به لحاظ بازی و حسی بود. این سکانس فقط در یک برداشت ضبط شد و مرحوم سلحشور گفت همین یک برداشت کافی است.»

طاهری نیز یکی از دلایل استقبال هرباره مخاطبان از پخش سریال یوسف پیامبر را تأثیرگذاری و دراماتیک‌ بودن این داستان قرآنی می‌داند و اضافه می‌کند: «واقعا خدابیامرز آقای سلحشور نیت مادی نداشت، در سه سالی که سر این پروژه بودم، به عینه ‌دیدم دغدغه ایشان این بود که از زبان تصویر برای بیان مطالب قرآنی و دینی و ارزشی استفاده کند و همیشه هم خودش بیان می‌کرد که من سینماگر نیستم و اگر خدا توفیق دهد از زبان هنر استفاده می‌کنم که بتوانم حرف دین و خدا را بزنم».

این هنرمند برجسته تئاتر قم همچنین معتقد است که هرکجا با یک اثر دلی مواجه شده، نتایج مادی و معنوی خوبی برای او داشته و رابطه دلی مرحوم سلحشور با این اثر موجب شد که این سریال همواره در اذهان مخاطبان باقی بماند.

*روزی که دل آقای کارگردان شکست

اصغر نوبخت یکی دیگر از هنرمندان قمی حاضر در سریال یوسف پیامبر بود که در نقش «یساکر» از برادران حضرت یوسف ظاهر شد. او درباره چگونگی دعوت به این سریال می‌گوید:«سال ۸۰ بواسطه برنامه سازی در شبکه نور از آقای سلحشور برای حضور در یکی از برنامه‌های استانی دعوت کرده بودم و مدتی بعد ایشان گفت دلم می‌خواهد نقش یکی از برادران یوسف را شما بازی کنید.»

این هنرمند شناخته شده تئاتر قم که در کارنامه کاری او ریاست انجمن هنرهای نمایشی قم دیده می‌شود، با افتخار از نقش آفرینی در سریال یوسف پیامبر سخن می‌گوید و اضافه می‌کند: «یک ثانیه حضور در سریال یوسف پیامبر را به عنوان یک مجموعه قرآنی و دینی به بازی در هیچ فیلم و سریالی نمی‌دهم. نقش آفرینی در این سریال برای من افتخار بود.»

نوبخت درباره فضای نقش آفرینی بازیگران برادر حضرت یوسف در این سریال، می‌گوید: «نگاه آقای سلحشور این بود که برای تفهیم بهتر سریال، یک برادر خوب و یک برادر بد را برجسته‌تر کند تا هم بیننده گیج نشود و هم به نوعی «خیر» و «شر» را مقابل هم قرار دهد. البته بعضی هم معتقد بودند که شاید بهتر بود شناسنامه گویاتری از برادران یوسف رؤیت می‌شد اما در مجموع کار خوبی بود و در هر صورت نگاه کارگردان شرط هست».

بازیگر «نقش یساکر» در سریال یوسف پیامبر از سکانس خروج جام فرمانروای مصر از کیسه گندم مشترک او و بنیامین به عنوان یکی از صحنه‌های به یادماندنی و آموزنده اشاره می‌کند و می‌گوید: «این سکانس را در طول زندگی خود بارها تجربه می‌کنیم، به ما نعمت و نیکی می‌کنند اما ما با حرکتی ناشایست، کفر نعمت می‌کنیم.»

نوبخت با اعتقاد به اینکه لحظه به لحظه سریال یوسف پیامبر دارای پیام بود، اضافه می‌کند: «از خودشناسی تا خداشناسی»، «از زشت خویی تا زیبایی»، «از قساوت تا گذشت»، «از هوسرانی تا پاکدامنی»، «از عشق کذایی تا عشق الهی»، «از بت پرستی تا یکتاپرستی»، «از خشکسالی تا فراوانی نعمت» و سایر مضامین خوب و بد در داستان حضرت یوسف به عنوان زیباترین داستان قرآن کریم وجود دارد و باعث جذابیت آن برای تمام پیروان ادیان الهی شده است.

بازیگر سریال یوسف پیامبر با ابراز امیدواری از اینکه شرایط تولید و ساخت این نوع سریال‌های دینی ماندگار در کشور فراهم شود، تأکید می‌کند: «خدابیامرز فرج الله سلحشور، چهار دهه جامعه انقلابی ما را با تولید کارهای قرآنی و دینی سیراب کرد و این مدال افتخار را برای خودش خرید.»

این هنرمند شناخته شده تئاتر قم، خاطره‌ ضبط یکی از سکانس‌های خشکسالی سریال یوسف پیامبر را روایت می‌کند و می‌گوید: «حدود هزار هنرور و تمام عوامل فنی و بازیگران با چهره گریم شده آماده ضبط بودند اما ابر سیاهی کل آسمان را پوشاند و امکان فیلمبرداری نبود، خیلی دل آقای سلحشور شکست، دستیار برنامه ریز دستور داد کار امروز تعطیل است اما آقای سلحشور گفت چند دقیقه به من فرصت بدهید، ایشان رفت بالای یک تپه‌ای نشست و قرآن کوچکی را که همراهش بود باز کرد و من دیدم اشک در چشمانش جاری شد، بعد آمد و گفت چند دقیقه صبر کنید، باورتان نمی شود این ابر سیاه شکافت و آفتاب زیبایی آمد و زمین به گونه‌ای بود که گویا سال‌هاست در این منطقه خشکسالی شده و بارانی نیامده است».