شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ محمدمهدی عنایت‌پور: «یک دختر یک سرباز»، «سحر و گامبالو»، «خانم هزارپا»، «ویروس در سرزمین سلامت» و اسم‌های دیگر این چنینی، بخشی از تئاترهای کودک و نوجوانی است که در یک‌سال اخیر در قم به نمایش درآمده و اتفاقا با استقبال خوب و چشمگیری از سمت مردم هم مواجه شد.

نمایش‌هایی که بچه‌ها می‌توانند یکی دو ساعتی را در آن یاد بگیرند، شعر بخوانند، بخندند، دست بزنند و شاد باشند. اتفاقی که در ازای خرید بلیط با هزینه‌ای اندک، نتایج بسیار گران‌ بهایی به همراه دارد و یک رفتار یا فرهنگ درست را از سنین پایین در کودکان نهادینه می‌کند. اتفاقی که می‌تواند آینده یک جامعه را بسازد و علاوه بر خانواده‌ها، مسئولان و متولیان فرهنگ یک جامعه، همه باید دست به دست هم بدهند و تنور هنر در بخش کودکان و به ویژه تئاتر کودک و نوجوان را روشن نگه دارند.

تنوری که در سال های اخیر هرچند کج‌دارومریز اما روشن مانده است. با وجود همه مشکلاتی که خود هنرمندان عرصه تئاتر از آن سخن می‌گویند اما تئاتر کودک و نوجوان از فعال‌ترین و پرطرفدارترین حوزه‌های تئاتر در قم بوده و بعضا هزاران تماشاگر را در نمایش‌های یک ماهه به خود جذب کرده است، اتفاقی که سرمایه‌ای برای تئاتر استان قم است و می‌تواند انگیزه‌ای برای ترویج و توسعه آن باشد.

احمد سلیمانی از کارگردانان تئاتر قم که به چهره نام آشنای تئاتر کودک و نوجوان در کشور تبدیل شده، معتقد است که در قم فضای استقبال از تئاتر بسیار خوب و چشمگیر است، به طوری که برای مثال، نمایش «ببعی و گرگ آشپز» در یک دوره ۳۰ روزه، ۶ هزار تماشاگر را بدون تبلیغات شهری به خود جذب کرد. این درحالی بود که این نمایش هیچ حمایتی نداشت و از همین تماشاگران، هزینه خود را به دست آورد. همه این‌ها نشان می‌دهد که ظرفیت تماشاگر تئاتر قم در حوزه تئاتر کودک و نوجوان خیلی عالی است.

این کارگردان تئاتر معتقد است: «تئاتر قم ظرفیت‌های بسیار درخشانی دارد، به طوری که در قم اصلا مشکل نرم افزاری اعم از نیروی انسانی، فکر و اندیشه وجود ندارد و مشکل اصلی تئاتر قم، سخت افزاری از جمله ساختمان و مکان اجراست اما اگر ما می‌خواهیم تئاتر قم رونق بگیرد باید اتفاقی که در یک سال اخیر در تالار مرکزی شهر قم افتاد، تداوم داشته باشد و تئاتر کودک در قم به طور مداوم روی صحنه برود.

مدیر تئاتر گروه «ایده» معتقد است برای اینکه خانواده‌ها به دیدن نمایش، بیش از این عادت کنند باید یک یا دو مکان به محل دائمی نمایش‌های کودک و نوجوان تبدیل شود و خانواده ها بدانند اگر می‌خواهند نمایش ببینند، جایی هست که هر شب در آن نمایش اجرا شود.

*ضرورت داشتن محلی برای اجرای دائمی تئاتر

نمایش‌هایی با اجراهای متوالی تئاتر کودک و نوجوان به همت احمد سیلمانی از ماه رمضان سال گذشته با «یک دختر یک سرباز» آغاز شد و به ماه رمضان امسال با اجرای «سحر و گامبالو» ختم شد. به اعتقاد سلیمانی این فضا باعث شده بود که مردم عادت کنند که هر شب در یک مکان ثابت اجرا وجود دارد اما حالا باید دوباره برای تبلیغات و روی آوردن مردم به سالن‌ها هزینه کرد.

«تئاتر کودک قم برند است». این را سلیمانی گفته و معتقد است: «این موضوع از گذشته بوده که تیم ملی تئاتر کودک در قم است و همیشه در همه جشنواره‌ها جوایزی کسب کرده و دست خالی برنگشته. اساتید مشهوری در قم فعال هستند و تنها مشکل موجود این هست که باید کار تئاتر کودک در قم استمرار داشته باشد و از تئاتر پشتیبانی و حمایت صورت بگیرد. اگر روزنامه‌ها، رسانه‌ها و همه دستگاه‌ها کمک کنند، اتفاق بزرگی در حوزه تئاتر قم می‌افتد و فرهنگسازی‌های بسیاری می‌تواند به وسیله تئاتر ایجاد شود.

آن طور که سلیمانی گفته، حمایت از تئاتر قم مربوط به یک ارگان نیست و این‌طور نیست که همه چیز را وظیفه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بدانیم، همه دستگاه‌ها از جمله شهرداری، حوزه هنری، کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و آموزش و پرورش باید کمک کرده تا این استمرار را ایجاد کنند.

به اعتقاد این کارگردان، تئاتر کودک یکی از عوامل اصلی و مهم در فرهنگ سازی در کودکان است؛ «شهرداری‌ها اگر بخشی از هزینه‌ای را که هر سال صرف فرهنگ شهروندی می‌کنند، برای تئاتر کودکان هزینه کنند اتفاقات بزرگی خواهد افتاد چرا که همین کودکان بعدا گردانندگان جامعه خواهند بود.»

سید حسین فدایی‌حسین، نمایشنامه نویس مطرح کشور هم معتقد است که در حوزه استقبال مخاطب از تئاتر و به خصوص تئاتر کودک هیچ تفاوتی بین قم یا تهران و سایر شهرستان ها وجود ندارد و هرجایی که تئاتر خوبی در حوزه کودک و نوجوان به نمایش دربیاید، مورد استقبال مخاطب قرار می‌گیرد و یکی از تفاوت‌های تئاتر کودک و نوجوان و تئاتر بزرگسال همین استقبال مخاطب است. خیلی بعید است که نمایش خوبی در حوزه کودک و نوجوان اجرا شود و مخاطب خبر داشته باشد اما استقبال نکند.

اطلاع رسانی ضعیف آسیب بزرگ تئاتر

به گفته این کارگردان تئاتر کودک و نوجوان، اگر یک نمایش کودک در کشور مورد استقبال واقع نشد یا به دلیل عدم اطلاع مخاطب است و یا اینکه کار قابل اعتنایی نبوده، چراکه تئاتر کودک و نوجوان در همه جای ایران با مخاطب نامحدودی مواجه است.

فدایی‌حسین، تبلیغات خوب را از مهم ترین عوامل استقبال مخاطب و بالا رفتن کیفیت و تقاضا در حوزه تئاتر کودک و نوجوان برشمرده و معتقد است: «برای اینکه اطلاع رسانی درست در رابطه با یک تئاتر صورت بگیرد باید بتوانیم در مکان هایی که والدین و کودکان در آن حضور بیشتر دارند، تبلیغ انجام بدهیم.»

«والدین کودکان در واقع مخاطب اصلی تبلیغات تئاتر و برنامه‌های دیگر در حوزه کودکان هستند، چرا که خود کودکان معمولا درانتخاب این طور برنامه‌ها تصمیم گیرنده نیستند»؛ این را فدایی‌حسین گفته و معتقد است: «والدین واسطه تبلیغات تئاتر کودک هستند و به عنوان کسانی که می‌توانند بچه‌ها را به این فضاها ببرند، بسیار تأثیر دارند. در ایام تحصیل هم اولیا و مسئولان مدرسه تعیین کننده هستند و به همین خاطر در این ایام، تبلیغات به شکل دیگری باید اتفاق بیفتد.»

این نمایشنامه نویس مطرح کشور با اذعان به اینکه آموزش و پرورش به طور طبیعی باید از اجرای تئاترهای کودک و نوجوان استقبال کند چرا که این فضا می‌تواند انرژی مضاعفی به دانش آموزان برای ادامه درس بدهد، می‌گوید: «استفاده از تصویر در تبلیغات و حتی مراجعه حضوری توسط گروه عوامل و توضیح درباره کیفیت و مضمون کار، یکی از راهکارهای تبلیغاتی موثری است که می‌تواند در بهبود شناخت مردم از برنامه های فرهنگی حوزه کودکان نقش داشته باشد.»

مهدی نیک‌روش از دیگر هنرمندان باسابقه تئاتر در حوزه کودک که سال گذشته تندیس جشنواره و دپیلم افتخار بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی کودک و نوجوان را در بخش طراحی صحنه کسب کرد، معتقد است که تئاتر کودک در قم بیننده فهیم و خوبی دارد که برای دیدن تئاتر هزینه می‌کند اما آنچنان که باید حمایت نمی‌شود.

این بازیگر و نویسنده با اذعان به اینکه تئاتر کاملا یک کار حمایتی است به خصوص کار کودک که می‌تواند مضامینی مهمی در آن مطرح شود، می‌گوید: «در شهرهای دیگری مانند تهران، تئاترها به صورت رایگان در تالار هنر و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اجرا می‌شود و حتی کمک هزینه هم دریافت می‌کنند.»

به اعتقاد این تهیه‌کننده برنامه‌های کودک و نوجوان، «بعضی مسئولان بدسلیقه، توجه به کار پایه را فراموش کرده‌اند، در صورتی که برای اینکه تئاتر را رونق بدهیم باید از پایه که تئاتر کودک است، حمایت کرد.»

این نویسنده حوزه تئاتر کودک و نوجوان معتقد است: «در کشورهای پیشرفته روی تئاتر کودک کار می‌کنند. بهترین و فاخرترین کارهای کودک از شبکه‌های معروف و بزرگ خارجی ساخته می‌شود و همگی شبکه کودک را زیرمجموعه خود دارند چراکه کار کودک برای آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است.»

درخشش ستاره‌های تئاتر قم در آسمان شهرهای همسایه

به اعتقاد نیک‌روش، در حال حاضر تئاتر قم تا جایی پیش رفته که هنرمندان قم، تئاتر تهران را می‌گردانند و بسیاری از هنرمندان تئاتر قم به تهران مهاجرت کرده‌اند، در حالی که تئاتر تهران بیننده و مخاطب تئاتر قم را ندارد.

سید حمید لاجوری که خود از افراد باسابقه حوزه تئاتر کودک است نیز در این زمینه با نیک‌روش موافق بوده و می گوید: «استمرار هر پدیده‌ای سبب نهادینه شدن آن می‌شود و این استمرار ملزوماتی دارد، اینکه یک هنرمند، تئاتر کودک کار تولید می‌کند و درآمد مناسبی ندارد و از نظر اقتصادی جوابگوی میزان تلاش گروه نیست، سبب خسته شدن و دلزده شدن می‌شود».

به گفته این بازیگر، «اساسا تئاتر و مخصوصا تئاتر کودک نیاز به حمایت های مالی و معنوی دارد تا بتوان دائم تئاتر تولید کرد. تئاتر در شهرستان ها به رکود رفته و همه نوع تئاتر ها منوط شده به اینکه هنرمندان سراغ تئاترهایی بروند که یا کمدی باشد و بتواند بخنداند و یا کودک باشد که بتواند بچه‎‌ها و پدرومادرها را به سالن بکشاند».

لاجوردی معتقد است: «بسیاری از کسانی که امروز در تئاتر کودک مشغول هستند به دلیل کسب درآمد وارد این عرصه شده اند و بسیاری از آنها تخصص کودک ندارند چراکه وقتی فکر می‌کنند تئاتر کودک به نسبت سایر ژانرها درآمد بیشتری دارد، ناخودآگاه به این سمت کشیده می‌شوند و این از آسیب‌های رها کردن تئاتر در شهرستان‌هاست.»

این هنرمند قمی اعتقاد دارد که تئاتر کمک هزینه می‌خواهد و هنرمندان تئاتر باید دستمزد و حقوق ثابت داشته باشند و در صورت اجرای این ایده، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به فعالیت هنرمندان در مقابل این حقوقی که از دولت می‌گیرند، نظارت خواهد داشت. در این صورت است که تئاتر، جان خواهد گرفت و هنرمندان سراغ متن‌های جدی می‌‌‌‎روند و برای فروش صرفا به تولید موضوعی دست نمی‌زنند و صرفا نگران فروش کار نیستند. در این حالت، هرکسی وارد حوزه دیگری نمی‌شود و کارها تخصصی‌تر پیش می‌رود.

با این همه اما تئاتر کودک قم، با همه مشکلاتی که فعالان این عرصه از آن یاد می‌کنند هنوز سرپاست و توانسته به سالن های پایتخت هم راه پیدا کند، سرمایه‌ای که اگر بیش از این مورد توجه قرار گیرد، قطعا جای پیشرفت‌های بیشتری هم خواهد داشت.