دسترسی ها

شهر بیست/ سرویس فرهنگ و هنر _ وجیهه غلامحسین‌زاده: «زالاوا» به عنوان تنها فیلم ژانر وحشت جشنواره فجر امسال، وقتی که از ترس روی صندلی سینما میخکوب شده‌اید و چشم از پرده برنمی‌دارید، گاهی هم لبخند روی لب‌تان می‌نشاند و شما را به ملودرامی عاشقانه دعوت می‌کند. فیلمی که سفری بین ژانرهاست.

فیلمی که راوی اتفاقی است که باعث ترس مردم شده و رئیس پاسگاه تلاش می‌کند تا امنیت را به روستا بازگرداند. ایده این فیلم براساس مجموعه‌ای از حوادث واقعی شکل گرفته و پس از ارائه طرح آن در بازار سینمایی هنگ کنگ در سال ۲۰۱۹ موفق شد که جایزه ویژه خانه فیلم کره جنوبی را برنده شود. 

امیری اولین تجربه کارگردانی‌اش را با یک تیم تولید حرفه‌ای همراه بوده که این تیم کامل با بازیگران خوبی که دارد، کامل‌تر هم شده است؛ هدی زین‌العابدین به‌عنوان یکی از نادیده‌شده‌ترین زنان زیبای سینمای ایران بالأخره در نقشی که لیاقتش را دارد، دیده می‌شود و نوید پورفرج هم که در فیلم «مغزهای کوچک زنگ‌زده» ثابت کرد آینده درخشانی دارد، در قامت یک استوار جدی و متکبر ظاهر می‌شود و نقش اصلی فیلم را برعهده دارد.

سعید ایلانلو، مدرس و کارشناس سینما یکی از کسانی است که معتقد است این پازل خیره کننده در جشنواره سی‌ونهم یک پدیده خلق کرده است. «اولين فيلم ارسلان اميری در مقام كارگردان، بدون شک يكی از پديده‌های جشنواره امسال است. اميری هوشمندانه برای اولين فيلمش به سراغ موضوعی رفته كه به‌رغم جذابيت فراوان، حداقل در ساليان اخير كمتر به آن پرداخته شده است.»

به اعتقاد این فیلمساز، «زالاوا فيلمی قصه‌گوست كه بدون ادا و اطوارهايی كه معمولاً كارگردانان فيلم اولی دارند، داستانی سرراست را روايت می‌كند. در اين فيلم، اولويت با قصه است و تمامی عناصر در خدمت داستان قرار دارند كه اين نكته يكی از مهم‌ترين دلايل اقبال تماشاگران نسبت به فيلم است اما برخلاف بسياری از فيلم‌های صرفاً سرگرم كننده، فيلم دارای پيام است.  در داستان اين فيلم نقد خرافه پرستی و باورهای غلط عاميانه در دستور كار فيلمساز قرار گرفته است.»

آن‌طور که ایلانلو گفته است «فيلم زالاوا دارای محاسنی است كه به سادگی نمی‌توان از آنها گذر كرد. ميزانسن‌های صحيح (البته كمی محتاطانه)، استفاده از لوكيشنی جذاب، موسيقی و طراحی صحنه مناسب و بازی‌های كم نقص در كنار داستان پركشش فيلم موجب شده، تماشاگر با فيلم همراه شده و در نهايت نيز از ديدن آن احساس خوشايندی داشته باشد.»

به گفته این مدرس سینما، «استفاده از گويش كُردی در فضاسازی و واقع‌نمايی فيلم نقش اساسی دارد. انتخاب «نويد پورفرج» كه علاقه‌مندان به سينما، نقش آفرينی او را در فيلم «مغزهای كوچك زنگ زده» به خاطر دارند، تصميم دقيقی از سوی كارگردان است. چهره به ظاهر سرد و خشن او و تضادی كه در عكس‌العمل‌هايش در لحظات رمانتيک فيلم حادث می‌شود، جذابيت‌های داستان را افزايش می‌دهد. انتخابی که خشونت و تكبرش به خوبی تجسمی از يک نظامی دوران قبل از انقلاب را تداعی می‌كند و شخصيت او را درفيلم كاملاً باور پذير می‌سازد.»

این انتخاب در مورد هدی زین العابدین به گونه‌ای دیگر رقم خورده است. به اعتقاد ایلانلو، «در نقش مقابل نوید پورفرج، هدی زين العابدين بازيگر با استعدادی است كه تابه‌حال به حق خود در سينمای ايران نرسيده و در اين فيلم يكی از بهترين بازی‌های خود را به نمایش می‌گذارد. ادای گويش كُردی توسط او به بهترين شكل انجام شده و از چشمان نافذش در بازی بدون كلام، بيشترين بهره را برده است.»

این کارشناس سینما اضافه می‌کند: «شايد چشمگيرترين بازی فيلم متعلق است به پوريا رحيمی سام در نقش جن‌گير كه به نظر من يكی از روان‌ترين بازی‌های فيلم‌های اين جشنواره را ارائه كرده است. ساير بازيگران كه عمدتاً بومی و از اهالی كردستان هستند نيز كاملاً در نقش خود جا افتاده‌اند که اين نكته نشان از هدايت درست كارگردان دارد.»

به اعتقاد ایلانلو، «زالاوا با همه نقاط مثبتش، داستان لاغری دارد به طوری که با وجود قابليت‌های سوژه خوب فيلم، به داستان‌های فرعی زياد پرداخته نشده و فيلم‌نامه از عمق لازم برخوردار نيست. به عبارتی فيلم‌نامه موجود برای توليد يک فيلم‌نامه سينمايي تمام عيار، ناكافی به نظر می‌رسد و اين موضوع در دقايقی از فيلم، مثل سكانس درگيری مردم با استوار در مقابل خانه بهداشت و همچنين صحنه قبل از خواب استوار در پاسگاه بيشتر نمايان است.»

زالاوا یک فیلم وحشت است که بدش نمی‌آید به عاشقانه‌ای تراژدیک یا درامی تاریخی هم تبدیل شود، موضوعی که نقطه ضعفی برای فیلم می‌شود. آن‌طور که ایلانلو گفته است «يكی از مشكلات اساسی فيلم همین است كه تكليفش در مورد ژانر مشخص نيست. فيلمي كه می‌بينيم دقايقی در ژانر وحشت قرار مي‌گيرد، دقايقی ملودرامي عاشقانه می‌شود و حتی در مواردی هم لبخند بر روی لب مخاطب می‌نشاند. اين موضوع باعث شده پردازش و رعايت الگوهای ژانری به خوبی صورت نگيرد و براي مخاطب سردرگمی بوجود بياورد».

سردرگمی که البته فیلمبردار آن را تکمیل کرده است، به گفته ایلانلو «يكی از حسرت‌های اين فيلم خوب، ريسك پذير نبودن فيلمبردار است كه با وجود داشتن لوكيشن بكر منطقه می‌توانست نماهای خلاقانه‌تری را به تصوير بكشد ولی ظاهراً در دامن احتياط بيش از حد كارگردان محدود شده است.»

این کارشناس سینما در جمع‌بندی نقد خود درباره «زالاوا» معتقد است که اين فيلم برای ارسلان اميری نمره قبولی و حتی ممتاز را به ارمغان داشته است. یک فيلم به اصطلاح شسته و رفته كه نويد حضور يك كارگردان كاربلد و با آتيه را در آينده سينمای ايران می‌دهد.

تجربه‌ای که به اعتقاد سید مهدی میرغیاثی، فیلمساز و مدرس دانشکده «دین و رسانه» با پرداختن به فضاهای ناشناخته از سوی امیری رقم خورده و اصولاً یکی از جذابیت‌های سینما پرداختن به همین فضاهای ناشناخته است. ارتباط با ماورا و احساس کردن موجوداتی که به چشم دیده نمی‌شوند و همیشه درباره آنها صحبت می‌شود، همیشه دست‌مایه‌های خوبی برای سوژه‌های سینمایی هستند.»

این فیلمساز با اشاره به چالش‌های وجود یا عدم وجود جن، می‌گوید: «بارها در زندگی روزمره خودمان درباره موضوعی به نام «جن» که موجودی ناشناخته و پر رمز و رازی بوده، صحبت شده. مادربزرگ‌ها و قدیمی‌ترها هم در این باره صحبت‌هایی داشتند و حتی بعضی ها ادعا می‌کردند که این موجود را دیده‌اند یا بعضی‌ها از شکل و نوع آن و ترس دیدنش نقل قول کرده‌اند اما موضوع جن یک مقوله پیچیده و مبهم است. هنوز هم همه اذعان دارند وجود جن واقعی است که در قرآن هم به آن اشاره شده اما چگونگی دستیابی به آن در حیطه رمز و راز و از فکر و توان مردم عادی خارج است و به همین دلیل هم این موضوع در «زالاوا» دست‌مایه فیلمساز قرار گرفته تا بخشی از آسیب‌های خرافات و خرافه‌پروری این مقوله را نقد کند.

به اعتقاد این مدرس سینما، «فیلمساز فیلم درستی خلق کرده به این معنا که عناصر فیلم‌نامه، درست در جای خود قرار دارد، شخصیت‌ها به اندازۀ تعریف شده، پر و بال می‌گیرند و رشد می‌کنند، تعلیق‌ها در فیلم‌نامه بسیار خوب و به جا استفاده می‌شود، همچنین کاشت‌ها به موقع کاشته و برداشته می‌شود».

میرغیاثی به نمونه‌ای از این کاشت‌های به موقع اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سکانس‌های ابتدایی فیلم می‌بینیم سرباز در کوچه راه می‌رود و روستاییان، داس‌هایی را در کوچه‌ها و جلوی در خانه‌های خود برای دور کردن جن آویزان کرده‌اند، این یک کاشتی است که در یک جایی از فیلم در سکانس‌های بعدی و ترسناک فیلم نمود بیشتری پیدا می‌کند».

همه این نگاه‌های دقیق در فیلم‌نامه باعث شده که به اعتقاد میرغیاثی، «فیلم‌نامه حفره عظیمی نداشته باشد که باعث ایجاد سؤال در ذهن مخاطب شود و اجزای آن درست چیده شده و قصه، حرف خود را در همان ابعادی که باید بزند به خوبی به تصویر می‌کشد.»

این کارشناس سینما، روند این فیلم را منطقی می‌داند و به یکی از آسیب‌های مورد ابتلای سینمای ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حالی که بیشتر فیلم‌های سینمای ایران به سمت قصه‌گویی نمی‌روند و با بیان حرف‌های قلمبه‌سلمبه و سکانس های عجیب و غریب که کنار هم چفت‌وبست نمی‌شود، باعث سردرگمی و تعجب بیننده، پایان‌های غیرمنطقی، غافلگیرکننده و بهت برانگیز می‌شوند، «زالاوا» از این آسیب‌ها به دور است و جهان داستانی‌ای را خلق می‌کند که در آن ۹۰ دقیقه زندگی می‌کنیم و بعد از آن بیرون می‌آییم که این نقطه قوت فیلم، وام‌دار فیلم‌نامه خوب است.»

اما فیلم‌نامه درست با کار درست کارگردان تکمیل شده است. به گفته میرغیاثی، «کارگردان حداقل‌های کارگردانی را رعایت کرده. گرچه فیلم از ابعاد سینمایی خاصی برخوردار نیست و بیان تصویری خیلی خوبی از جمله قاب‌بندی‌ها، حرکت‌های دوربین و یا نماهایی که دارای حرف و بار معنایی باشند ندارد ولی قصه را بدون هیچ‌گونه ادعا و تکلفی روایت می‌کند.»

این کارشناس سینما، کارگردانی فیلم را دارای هماهنگی با بازیگران، صحنه، محتوا و پیام فیلم عنوان می‌کند و معتقد است که این فیلم در تدوین خوب عمل کرده و اضافاتی در آن نمی بینیم گرچه شاید مثلاً دوست داشتیم که بخش هایی از فیلم گسترده می‌شد اما پلان‌ها خوب چیده شده است که ناشی از تجربه کارگردان و اهمیت دادن به زمان مخاطب سینماست.

آن‌طور که این مدرس سینما گفته است، «این فیلم به گونه‌ای نمایش داده می‌شود که بیننده با تردید درباره حضور جن وارد فیلم می‌شود و با همان تردید خارج می‌شود. فیلم درصدد بیان علمی نیست و حرف و حدیث‌هایی را به زیبایی به تصویر می‌کشد که مردم در رابطه با مقوله جن بیان می‌کنند. به طوری که در پایان فیلم، مرد جن‌گیر که به روش خودش جن را از بدنش خارج می‌کند، ما متوجه نمی‌شویم که این کار درست بوده یا نه؟ آیا جن‌گیر توانست جن را بگیرد یا شارلاتان و کلاهبردار بود؟ جن بود یا نبود؟»

میرغیاثی معتقد است که در مجموع، این فیلم تناسب‌ها و اندازه‌ها را در همه ابعاد از جمله کارگردانی، بازیگری، تدوین، موسیقی، طراحی صحنه و سایر موارد رعایت می‌کند و ما مجموعه پازل‌هایی را می‌بینیم که به درستی در کنار هم قرار گرفته‌ است.